Geografia

Całkowita granica lądowa: 6 171,00 km
Długość granicy morskiej: 6 435,00 km

Najwyższy punkt: Ojos del Salado, 6885 m n.p.m.

Najniższy punkt: Ocean Spokojny 0 m

Długość granic z sąsiadującymi państwami:

• Argentyna 5 150 km,
• Boliwia 861 km,
• Peru 160 km

Podział terytorialny

15 regionów:

1. Antofagasta
2. Araucania
3. Arica y Parinacota
4. Aysen del General Carlos Ibanez del Campo
5. Atacama
6. Bio-Bio
7. Coquimbo
8. Libertador General Bernardo O'Higgins
9. Los Lagos
10. Los Rios
11. Magallanes y de la Antartica Chilena
12. Maule
13. Region Metropolitana (Santiago)
14. Tarapaca
15. Valparaiso

Parki narodowe

• Torres del Paine
• Wyspa Wielkanocna

Historia

Okres prekolumbijski

Indianie przybyli na terytorium Chile ok. 600 r. p.n.e. Północą część osiedliło plemię Aymara, zajmujące się uprawą kukurydzy oraz hodowlą lam i alpak. Obszary górskie zamieszkali Indianie Diaguita. Południową część i centralną część dzisiejszego kraju zamieszkali Araukanie, żyjący z hodowli, myślistwa, rybołówstwa i uprawy ziemi. W pierwszej połowie XVI wieku ziemie te częściowo zajęli Inkowie, przewyższający pozostałe plemiona pod względem cywilizacyjnym.

Konkwista

Hiszpanie w 1535 roku rozpoczęli podbój Chile, wyniku porozumienia z Portugalią na mocy, którego, mieli prawo do zajmowania ziem na zachód od Brazylii. Pod przywództwem Diego de Almargo i Pedro de Valdivia Hiszpanie do 1550 roku podbili północną i środkową część Chile. W 1541 roku powstała kapitania Chile, należąca administracyjnie do wicekrólestwa Peru. Pod rządami Hiszpanów autochtoniczni Indianie masowo wymierali na choroby zakaźne przywiezione przez nowych osadników. Konkwistadorzy zastosowali politykę rabunkową względem Indian. Wprowadzili system ?encomienda? polegający na przyznaniu ziem Indianom w zamian za co musieli oni pracować przez 160 dni na ziemiach hiszpańskiego właściciela. Granicę rządów konkwistadorów wyznaczała na południu rzeka Bío Bío, za którą istniało wolne państwo Araukanów. W okresie konkwistadorskim najszybciej rozwijała się centralna część kraju, północ oraz południe rozwijały się wolniej.

Uzyskanie niepodległości

W 1810 roku wybuchło powstanie antyhiszpańskie. W 1818 roku Chile stała się niezależną republiką. W 1859 r. przyłączono do Chile także Araukanię. W latach 1879-1884 Chile prowadziło wojnę (tzw. wojnę saletrową) z Boliwią (która w wyniku wojny utraciła dostęp do morza) oraz Peru. Chile uzyskało tereny bogate w złoża saletrowe i praktycznie zmonopolizowało światowy rynek. W tym okresie zasiedlono północne obszary. Na południu odkryto ropę naftową oraz gaz ziemny. Nastąpił przypływ fali emigracji głównie z Niemiec oraz Chorwacji. W 1906 r. trzęsienie ziemi dotknęło Chile czyniąc poważne szkody. W czasie II wojny światowej Chile zachowało status neutralny, w 1943 roku, zerwało stosunki dyplomatyczne z Państwami Osi. Następnie w 1945 przystąpiło do ONZ. W latach 1938-1952 w rządzie brały udział partie lewicowe(tzw. front ludowy), 1964-1970 rządziła chrześcijańska demokracja, 1970-1973 rządy Jedności Ludowej (koalicja partii lewicowych oraz Komunistycznej Partii Chile). Prezydentem został, człowiek lewicy Salvador Allende, za którego rządów przyśpieszono reformę rolną, znacjonalizowano banki, część przedsiębiorstw przemysłowych. Działania te przyczyniły się do masowych strajków. Allende zdecydował się przeprowadzić plebiscyt, w którym obywatele mieli się opowiedzieć za kontynuacją jego rządów albo przeciw. Ogłoszenie terminu plebiscytu miało nastąpić 11 września 1973 r.

Przewrót wojskowy, wprowadzenie reżimu

11 września 1973 roku został dokonany wojskowy zamach stanu pod dowództwem Augusto Pinocheta. Allende zginął w nieznanych okolicznościach. Pod rządami reżimu wojskowego Pinocheta rozwiązano parlament, zakazano działalności partii politycznych, prześladowano działaczy demokratycznych (znane miejsca kaźni: Colonia Dignidad, Estadio Nacional de Chile, Villa Grimaldi) Wprowadzono politykę neoliberalizmu gospodarczego i otworzono dostęp dla obcego kapitału. Na początku lat 80. XX wieku pojawiły się trudności gospodarcze, wzrosło zagraniczne zadłużenie. Powstał niepokoje społeczne, nasiliła się działalność opozycji politycznej. W 1985 roku rozwiązano spór graniczny z Argentyną o kanał Beagle. W 2. połowie lat 80 uzyskano stabilizację gospodarczą oraz stopniowo powracano do rządów konstytucyjnych. W 1988 roku Pinochet przegrał plebiscyt prezydencki. Efektem była legalizacja partii politycznych.

Przywrócenie demokracji

W 1989 w wyborach prezydenckich zwyciężył polityk chadecki Patricio Aylwin Azocar z opozycyjnej koalicji Porozumienie Na Rzecz Demokracji. Za jego rządów, powołano Narodową Komisję Prawdy i Pojednania badającą morderstwa na zlecenie rządu, w czasie junty Pinocheta. Komisja ta w 1991 sporządziła tzw. Raport Rettiga. 22 grudnia 1992 odkryto Archiwa terroru opisujące zbrodnie dokonane w wyniku Operacji Kondor. Azocar rządził do 1994. Następnym prezydentem został Edwardo Frei z Partii Chrześcijańskich Demokratów. W latach 1990-2000, przeprowadzono kolejne reformy gospodarcze, wzrost produktu narodowego miał poziom 4-6%, przy jednocześnie niskiej inflacji i stale spadającym bezrobociu. W latach 2000-2006 prezydentem był Ricardo Lagos socjalista, prawnik z wykształcenia. Za jego kadencji, powstała Narodowa Komisja do Spraw Więźniów Politycznych i Tortur, która 29 listopada 2004 roku ogłosiła Raport Valecha. W 2006 Michelle Bachelet z Socjalistycznej Partii Chile została pierwszą kobietą prezydent.

Ustrój polityczny

Chile jest republiką. Konstytucja pochodzi z 1981 (ze zmianami 1989 i 1993). Głową państwa jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję (bez prawa reelekcji). Obecnym prezydentem jest Michelle Bachelet. Prezydent mianuje członków rządu, którego jest szefem, ma prawo wprowadzić stan wyjątkowy na 20 dni, mianuje kilku senatorów, jest przewodniczącym Krajowej Rady Bezpieczeństwa, posiada inicjatywę ustawodawczą. Poprawka z 1989 do konstytucji pozbawiła prezydenta prawa do rozwiązania parlamentu. Rozszerzyła także skład Krajowej Rady Bezpieczeństwa o 1 członka kontrolera generalnego. Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy Kongres Narodowy: Izba Deputowanych (Cámara de Diputados), wybierana w wyborach powszechnych na 4 lata, oraz Senat, o kadencji 8-letniej (co 4 lata połowa składu ulega odnowieniu), w większości wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich, częściowo mianowany przez prezydenta, Sąd Najwyższy i Krajową Radę Bezpieczeństwa (senatorami są dożywotnio wszyscy byli prezydenci). Władzę wykonawczą sprawuje prezydent i odpowiedzialny przed nim rząd.

Partie polityczne

• Socjalistyczna Partia Chile (PSCh)
  
• Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna (PDC)
  
• Odnowa Narodowa (RN)
  
• Niezależny Związek Demokratyczny (UDI)
  
• Partia na rzecz Demokracji (PPD)
  
• Socjaldemokratyczna Partia Radykalna (PRSD)
  
• Partia Socjaldemokracji (PDS)
  
• Partia Humanistyczna (PH)
  

Kultura

Miasta i osady w Chile są o wiele skromniejsze i uboższe w porównaniu do innych krajów latynoamerykańskich. Galerie, teatry i muzea są dziełem chilijskich intelektualistów, wykształconych głównie w Europie. Wywierają oni istotny wpływ na muzykę, sztukę, architekturę. Z Chile pochodzi dwójka laureatów nagrody Nobla ? Gabriela Mistral i Pablo Neruda.

Gospodarka

Chile jest jednym z lepiej rozwiniętych gospodarczo krajów Ameryki Południowej, o produkcie krajowym brutto 11 300 dolarów na 1 mieszkańca (2005) i o wysokim średniorocznym tempie wzrostu produktu krajowego brutto ? 7% w 1985?1989 (10,0% w 1989). Jest jednocześnie jednym z bardziej zadłużonych krajów Ameryki Południowej i jednym z nielicznych krajów świata, którego zadłużenie zagraniczne zmniejsza się (z 21,1 mld dolarów w 1986 do 18,2 mld dolarów w 1989), m.in. dzięki zamianie zadłużenia na akcje.

Przemysł

Podstawą gospodarki jest przemysł (z dużym udziałem górnictwa) oraz rolnictwo. W kraju wydobywa się rudy miedzi (1 miejsce w świecie, m.in. w Chuquicamata, Potrerillos, El Teniente), cynku, molibdenu, żelaza, nitratyn (saletra chilijska 1 miejsce głównie w północnym Chile), boraks, złoto, srebro, ropę naftową i gaz ziemny (południowe Chile i Ziemia Ognista), węgiel kamienny. Produkcja energii elektrycznej 18,4 mld kWh 1990). Główne gałęzie przemysłu przetwórczego: spożywczy (mięsny, cukrowniczy, młynarski, winiarski), włókienniczy (zwłaszcza bawełniany, głównie w Tomé, Concepción, Valparaíso), chemiczny, hutnictwo miedzi (Chuquicamata, Potrerillos) i żelaza oraz rafinerie ropy naftowej, przemysł maszynowy, cementowy, papierniczy, skórzany.