IZRAEL
Dane podstawowe
Jerozolima
Jerozolima to stolica kraju Izrael.Stolica
hebrajski, arabski
Oficjalny język urzędowy dla kraju Izrael to język hebrajski, arabski.Język urzędowy
republika
Ustrój polityczny dla kraju Izrael to republika.Ustrój polityczny
prezydent Mosze Kacaw p.o. prezydenta Dalia Itzik
Głowa państwa dla kraju Izrael to prezydent Mosze Kacaw p.o. prezydenta Dalia Itzik.Głowa państwa
premier Ehud Olmert
Szefem rządu dla kraju Izrael jest premier Ehud Olmert.Szef rządu
22072
Powierzchnia dla kraju Izrael to 22072 km2.Powierzchnia km2
151 miejsce
Miejsce pod względem wielkości powierzchni państwa na świecie dla kraju Izrael to 151 miejsce.Powierzchnia na świecie
7,653,600
Liczba ludności dla kraju Izrael to 7,653,600 mieszkańców.Liczba ludności
95 miejsce
Miejsce pod względem ilości ludności dla kraju Izrael to 95 miejsce na świecie.Ludność na świecie
342
Gęstość zaludnienia dla kraju Izrael to 342 osób/km2.Gęstość zaludnienia
nowy szekel izraelski (ILS (NIS))
Oficjalna jednostka monetarna dla kraju Izrael to nowy szekel izraelski (ILS (NIS)).Jednostka monetarna
UTC +2 - zima UTC +3 - lato
Ustalona strefa czasowa dla kraju Izrael to UTC +2 - zima UTC +3 - lato.Strefa czasowa
Hatikwa
Tytuł hymnu państwowego dla kraju Izrael to Hatikwa.Hymn państwowy
IL
Kod ISO 3166 dla kraju Izrael to IL.Kod ISO 3166
.il
Domena internetowa dla kraju Izrael to .il.Domena Internetowa
IL
Kod tablic samochodowych, rejestracyjnych aut dla kraju Izrael to IL.Kod samochodowy
972
Kod telefoniczny dla kraju Izrael to 972.Kod telefoniczny
Dominująca religia dla kraju Izrael to .
Religia dominująca
Produkt Krajowy Brutto dla kraju Izrael to .
PKB
Produkt Krajowy Brutto na osobę dla kraju Izrael to .
PKB na osobę
Etymologia nazwy
Nazwa Izrael (hebr. ??????) pochodzi z Biblii Starego Testamentu (por. Rodz. 32,29) i oznacza "ten, który walczy z Bogiem" (nie przeciwko Bogu) (??? - walczyć, bić się, wojować; ??? ? Bóg). Takie imię otrzymał patriarcha Jakub.
Ustrój polityczny
Państwo Izrael (hebr. ????? ?????, Medinat Israel, arab. ???? ???????, Dawlat Israil) jest republiką demokratyczną parlamentarno-gabinetową, w której większość władzy wykonawczej spoczywa w rękach premiera, stojącego na czele rządu. Prezydent pełni role głównie ceremonialne i reprezentacyjne. Władza ustawodawcza jest podzielona pomiędzy rząd i parlament. Izraelski parlament (Kneset) jest jednoizbowy (unikameralizm), a wybory do niego odbywają się co 4 lata. Mandaty rozdzielane są za pomocą systemu proporcjonalnego (metoda Bader-Ofera), pomiędzy tymi listami partii politycznych, które przekroczyły, niewielki próg wyborczy - 2%. Władza sądownicza sprawowana jest przez niezawisłe sądy.
Twórcy ustroju politycznego Izraela wzorowali się zarówno na wielu rozwiązaniach brytyjskich (brak konstytucji spisanej w jednym akcie, ograniczona rola głowy państwa, podobieństwa w systemie sądowniczym), jak i kontynentalnych (m.in. proporcjonalne wybory do parlamentu). Polityczny system państwa jest uregulowany poprzez Ustawy Zasadnicze.
Geneza ustroju
Korzenie obecnego kształtu ustroju politycznego Izraela tkwią w starożytności. Jednoizbowy parlament czerpie swą nazwę od Wielkiego Zgromadzenia, rady utworzonej przez Żydów po ich powrocie z wygnania babilońskiego w V w. p.n.e.
We współczesnej historii Palestyny, w 1920 po raz pierwszy zebrało się Zgromadzenie Reprezentantów (Assefat Hanivharim), będące najwyższym przedstawicielstwem Jiszuwu - społeczności żydowskiej w Palestynie, będącej wówczas terytorium mandatu brytyjskiego.
Po ogłoszeniu niepodległości przez Izrael, Tymczasowa Rada Państwa funkcjonowała jako legislatywa nowego państwa aż do wyborów do Zgromadzenia Konstytucyjnego (Ha'assefa Hamechonent).
13 czerwca 1950 roku przyjęto tzw. uchwałę Harariego, mówiącą o tym iż poszczególne elementy systemu konstytucyjnego regulowane będą przez osobne akty prawne, które następnie zostaną połączone w konstytucję. Do tego jednak nie doszło.
Ustawa zasadnicza
Wzorem dla Izraelczyków są rozwiązania brytyjskie, dlatego też zrezygnowali z konstytucji spisanej w formie jednego dokumentu. Poszczególne sfery życia reguluje zbiór pojedynczych ustaw (Prawa Fundamentalne, Ustawy Zasadnicze, ??? ????), tworzących blok konstytucyjny. Na blok ten składają się: * Deklaracja Niepodległości Państwa Izrael * Knesset * Ziemie Izraela * Prezydent Państwa * Gospodarka Finansowa Państwa * Armia * Jerozolima * Sądownictwo * Kontroler Państwowy * Godność Ludzka i Wolność * Rząd * Wolność Zawodowa
Parlament
Parlament Izraela nosi nazwę: Kneset. Składa się on z jednej izby, którą stanowi 120 deputowanych wybieranych na 4-letnią kadencję. Posłowie są wybierani według ordynacji proporcjonalnej, która przewiduje 2% próg wyborczy. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, a bierne - 21 lat. Mandaty dodatkowe są przydzielane według metody Bader-Ofera (lokalna nazwa metody Hagenbacha-Bischoffa).
Parlament obraduje w sumie przez 8 miesięcy w roku - podczas sesji letniej i zimowej. Na sesjach odbywają się debaty generalne i głosowania dotyczące polityki i działalności rządu, a także projektów legislacyjnych. Aby ustawa została zatwierdzona, projekt musi przejść przez trzy czytania w parlamencie. Ostatecznie ustawę podpisuje prezydent, premier i odpowiedni minister. Ustawy publikowane są w izraelskim Dzienniku Ustaw - Reshemot. Debaty parlamentu odbywają się w języku hebrajskim i arabskim przy zastosowaniu tłumaczeń symultanicznych.
W Knesecie w zasadzie nie ma wymaganego kworum - parlament przyjmuje ustawy w składzie jaki jest na sali. Ustawy podpisuje prezydent, który nie ma prawa weta. Kneset jest upoważniony do usunięcia ze stanowiska Prezydenta państwa, może również zdecydować o wcześniejszych wyborach.
Pierwsza kadencja (1949-1951) ? Druga kadencja (1951-1955) ? Trzecia kadencja (1955-1959) ? Czwarta kadencja (1959-1961) ? Piąta kadencja (1961-1965) ? Szósta kadencja (1965-1969) ? Siódma kadencja (1969-1973) ? Ósma kadencja (1973-1977) ? Dziewiąta kadencja (1977-1981) ? Dziesiąta kadencja (1981-1984) ? Jedenasta kadencja (1984-1988) ? Dwunasta kadencja (1988-1992) ? Trzynasta kadencja (1992-1996) ? Czternasta kadencja (1996-1999) ? Piętnasta kadencja (1999-2003) ? Szesnasta kadencja (2003-2006) ? Siedemnasty Kneset (2006-...)
Partie polityczne
Na przestrzeni ostatnich lat w Izraelu były dwie wiodące partie polityczne Likud (?????, ugrupowanie centroprawicowe) i Partia Pracy - Avoda (??????, partia socjaldemokratyczna), jednak żadna z nich nie zdołała osiągnąć większości bezwzględnej 61 deputowanych w Knesecie. Z tego powodu zawsze powstawały rządy koalicyjne. Do 1977 dominowała zdecydowanie Partia Pracy (do 1968 Mapai), która tworzyła koalicje z mniejszymi partiami, głównie religijnymi i centrowymi. Wówczas premierami byli jej liderzy: Dawid Ben Gurion, Mosze Szarett, Lewi Eszkol, Golda Meir i Icchak Rabin. Wojna Jom Kippur i kryzys gospodarczy doprowadził do zwycięstwa wyborczego Likudu, który tworzył koalicję z mniejszymi ugrupowaniami w latach 1977-1984. Ówczesnym premierem był przewodniczący Likudu, Menachem Begin. W 1984 doszło do wyborów, w których żadna z wielkich partii nie osiągnęła przewagi nad tą drugą. Z tego też powodu do 1990 Izrael rządzony był przez tzw. wielką koalicję obu największych ugrupowań. U sterów rządu zmieniali się Icchak Szamir i Szimon Peres. W latach 1990-2001 natomiast obie partie na przemian wygrywały wybory, a następnie tworzyły koalicje rządzące z mniejszymi ugrupowaniami (premierami w tym okresie byli: Icchak Szamir, Icchak Rabin, Szimon Peres, Beniamin Netanjahu, Ehud Barak i Ariel Szaron). Ponowne rządy Wielkiej Koalicji to lata 2001-2003 i 2004-2005, związane to było z koniecznością zapewnienia poparcia dla planu Ariela Szarona, dotyczącego likwidacji osiedli żydowskich na terenach Autonomii Palestyńskiej. Obecnie, po wyborach z 28 marca 2006, rząd tworzy nowe, centrowe ugrupowanie, Kadima (?????), które jednak również zmuszone było zawrzeć koalicję z Partią Pracy i kilkoma mniejszymi partiami (Gil i Szas).
Pozostałe ważniejsze ugrupowania to: Szas (?"?, partia religijna Żydów sefardyjskich), Yisrael Beitenu (????? ?????) prawicowa, skupiająca głównie Żydów rosyjskojęzycznych), Izraelska Unia Narodowa (?????? ??????, skrajnie prawicowa), Narodowa Partia Religijna (Mafdal) (???"?, syjonistyczna partia religijna), Gil (??? - ?????? ????? ?????, partia emerytów), Zjednoczony Judaizm Tory (????? ????? ???????, partia aszkenazyjskich Żydów ortodoksyjnych), Meretz-Yachad (???-???, ugrupowanie socjaldemokratyczne), Arabski Ruch Odnowy - Ta'al (??"?, ugrupowanie arabskie), Hadasz (??"?, skrajnie lewicowy front arabski, złożony m.in. z członków Komunistycznej Partii Izraela - Maki ??"?), Balad (??"?, partia arabska), Herut (?????, ultraprawicowa, nacjonalistyczna), Ale Yarok (Zielony Liść) (??? ????, ugrupowanie promujące legalizację marihuany), Hetz (??, liberalna, antyklerykalna), HaYeruqim (???????, izraelscy "Zieloni").
Reprezentowane w siedemnastym Knessecie (120 deputowanych): Kadima (29) ? Partia Pracy (20) ? Szas (12) ? Likud (12) ? Yisrael Beitenu (11) ? Halchud HaLeumi-Mafdal (9) ? Gil (7) ? Yahadut ha-Torah (6) ? Meretz-Yachad (5) ? Raam-Ta'al (3) ? Hadasz (3) ? Balad (3) Inne: Ale Yarok ? Chayil ? HaYeruqim ? Hetz ? Shinui ? Tzomet
Prezydent
Prezydent od 2003 r. wybierany jest przez Kneset na 7-letnią kadencję, bez prawa reelekcji. Kandydatem może zostać każdy obywatel Izraela, mieszkający na terytorium tego państwa.
Prezydent głównie pełni funkcje reprezentacyjne i formalne, jak podpisywanie ustaw przyjętych przez parlament, prawo do ogłaszania amnestii i łagodzenia wyroków, przyjmowanie listów uwierzytelniających od przedstawicieli obcych państw w Izraelu, nominowanie wysokich osobistości na stosowne stanowiska, podpisywanie umów międzynarodowych (za zgodą Knessetu).
Prezydent nominuje na stanowisko premiera lidera partii, która posiada większość w Knessecie. Jeżeli osoba ta nie uzyska wotum zaufania od parlamentu, większość parlamentarna może zgłosić własnego kandydata.
Aktualnym Prezydentem jest Mosze Kacaw.
Prezydenci Izraela: Chaim Weizmann (1949-1952) ? Icchak Ben-Zwi (1952-1963) ? Zalman Szazar (1963-1973) ? Efraim Kacir (1973-1978) ? Icchak Nawon (1978-1983) ? Chaim Herzog (1983-1993) ? Ezer Weizman (1993-2000) ? Mosze Kacaw (2000-...)
Premier
W Izraelu przyjęto brytyjski model urzędu premiera, zgodnie z którym jest on najsilniejszym ogniwem władzy wykonawczej, a jego upoważnienie do rządzenia pochodzi z rąk głowy państwa o niewielkich uprawnieniach, które jest następnie zatwierdzane przez parlament. Premier niemal zawsze jest liderem partii lub koalicji, która zwyciężyła wybory.
Rząd prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną państwa, posiada w tym celu wszystkie kompetencje, które nie są zastrzeżone aktami prawnymi dla innych organów i instytucji państwa (tzw. domniemanie kompetencji. Szczególnie ważne są decyzje rządu dotyczące spraw bezpieczeństwa i użycia sił zbrojnych (Siły Obronne Izraela).
Pomimo że Prawo Fundamentalne stanowi iż umowy międzynarodowe zawarte przez rząd zatwierdza Kneset i podpisuje prezydent, to jednak w praktyce robi to samodzielnie rząd. Posiada on także dość szerokie uprawnienia prawodawcze, na podstawie ustaw wydaje rozporządzenia, a w stanie zagrożenia państwa wydaje rozporządzenia nadzwyczajne.
Premierzy Izraela: Dawid Ben Gurion (1948?1954) ? Mosze Szarett (1954?1955) ? Dawid Ben Gurion (1955?1963) ? Lewi Eszkol (1963?1969) ? Golda Meir (1969?1974) ? Icchak Rabin (1974?1977) ? Menachem Begin (1977?1983) ? Icchak Szamir (1983-1984) ? Szymon Peres (1984-1985) ? Icchak Szamir (1986-1992) ? Icchak Rabin (1992?1995) ? Szymon Peres (1995-1996) ? Beniamin Netanjahu (1996-1999) ? Ehud Barak (1999-2001) ? Ariel Szaron (2001-2006) ? Ehud Olmert (od 2006)
Rząd
Gabinet rady ministrów zwana popularnie rządem jest głównym elementem władzy wykonawczej w Izraelu. Premier jest przewodniczącym rady ministrów i zwyczajowo nazywany pierwszym ministrem.
Rząd jest wyłaniany przez premiera i odpowiada przed parlamentem.
Kontroler Państwa
Kontroler Państwa jest powoływany przez prezydenta na podstawie rekomendacji udzielonej danej osobie przez prezydium Knesetu, na odnawialną kadencję trwającą 5 lat. Urzędnik ten jest zupełnie niezależny od rządu i odpowiada za realizowanie swoich zadań wyłącznie przed parlamentem. Jego głównymi obowiązkami jest sprawdzanie państwowych instytucji pod kątem legalności, regularności, wydajności, ekonomiczności i etyczności działania.
Sądownictwo
Sądownictwo w Izraelu ma zagwarantowaną przez prawo całkowitą niezależność od władzy ustawodawczej i wykonawczej. System sądowniczy składa się z trzech poziomów: sądy magistrackie (zajmują się wykroczeniami cywilnymi i drugorzędnymi), sądy okręgowe (zajmują się wszystkimi wykroczeniami kryminalnymi i cywilnymi, które nie leżą w kompetencji sądów niższej instancji) i Sąd Najwyższy (obejmujący swymi kompetencjami obszar całego kraju). Istnieją także sądy specjalne, zajmujące się specjalnymi sprawami takimi, jak wykroczenia drogowe, kwestie prawa pracy, przestępstwa nieletnich i inne. Sprawy dotyczące stanu cywilnego obywateli (śluby i rozwody) leżą w gestii sądów różnych gmin religijnych.
Deklaracja Niepodległości z 1948 roku formułuje podstawę prawodawstwa, które gwarantuje prawa wszystkim społecznościom zamieszkującym Izrael - począwszy od ochrony świętych miejsc, prawa do głosowania, obowiązkowej nauki do prawa do otrzymywania jednakowej zapłaty za jednakową pracę. Wszyscy obywatele Izraela są równi wobec prawa. Podstawową zasadą jest wolność słowa, prawo do zgromadzeń, wolność prasy i przynależności politycznej oraz prawo do strajku i demonstracji.
Obywatelstwo
Obywatelstwo państwa Izrael przysługuje: * osobom, które uzyskały prawo powrotu zgodnie z ustawą o powrocie z 1950 roku; * osobom zamieszkałym w Palestynie przed powstaniem Izraela; * dzieciom obywateli Izraela; * osobom, które uzyskały naturalizację.
Państwo Izrael prowadzi politykę odmawiania ekstradycji swoich obywateli innym krajom.
Podział administracyjny
Izrael podzielony jest na 6 dystryktów (języku hebrajskim mehozot) i 15 poddystryktów (języku hebrajskim nafot). Każdy poddystrykt dzieli się dodatkowo na regiony, których jest 50.
Dystrykty Izraela: Dystrykt Jerozolimy ? Dystrykt Północny ? Dystrykt Hajfy ? Dystrykt Centralny ? Dystrykt Tel Awiw ? Dystrykt Południowy ? Dystrykt Judei i Samarii
Władze lokalne to struktury rządowe i struktury samorządowe. Administracja rządowa to komisarze zarządzający prowincjami (dystryktami) oraz urzędnicy dystryktowi, zarządzający podprowincjami (poddytryktami). Powoływani oni są przez ministra spraw wewnętrznych i odpowiedzialni są przed nim oraz przed Kontrolerem Państwa. Urzędnicy ci zajmują się kontrolą lokalnej polityki budżetowej, nadzorem nad prawodawstwem samorządowym, udzielaniem pożyczek lokalnym samorządom itd.
Administracja samorządowa składa się z trzech typów samorządów terytorialnych: * samorządy miejskie - występujące w dużych miastach (Tel Awiw, Hajfa, Jerozolima), * lokalne rady klasy "A" - występujące w dużych osiedlach i wioskach, * lokalne rady klasy "B" - zakładane w małych skupiskach ludzkich.
Rady wybierane są w wyborach bezpośrednich za pomocą ordynacji proporcjonalnej. Na czele każdej z rad stoi burmistrz, który od 1978 roku także jest wybierany w wyborach przez mieszkańców. samorządy lokalne przede wszystkim zajmują się kwestiami publicznymi: edukacją, ochroną zdrowia, administrowaniem zasobami wody, utrzymywaniem parków, straży pożarnej, ochroną środowiska, również zbieraniem lokalnych podatków itd. Samorządy miejskie mogą zostać rozwiązane przez ministra spraw wewnętrznych, a rady lokalne przez komisarza zarządzającego dystryktem.
Przestrzeganie praw i swobód
Wolność i demokracja:
W raporcie ?Freedom in the World 2005?, ogłoszonym przez Freedom House, Izrael został zakwalifikowany do kategorii państw ?Wolne? ze wskaźnikiem 2,0 w 7-stopniowej skali raport 2005
Raport ?Freedom in the World? jest efektem monitorowania przez organizację Freedom House zmian w zakresie respektowania i ochrony przez władze państwowe praw politycznych (swoboda działalności konkurencyjnych partii polit., wolne wybory) i wolności obywatelskich (religijnych, etnicznych, ekonomicznych, językowych, praw kobiet i rodziny, wolności osobistych, wolności prasy, przekonań i stowarzyszeń) w 192 krajach i 14 największych terytoriach zależnych i spornych. Raport ocenia państwa i terytoria w skali od "1" (najlepszy) do "7" (najgorszy) i kwalifikuje do jednej z 3 kategorii: "Wolne", "Częściowo wolne" i "Bez wolności" Raporty są opracowywane od 1972 r.
Wolność prasy i mediów: * w raporcie Freedom of the Press 2005 (Freedom House) Izrael znalazł się w kategorii państw "Wolne" na 61 miejscu na 194 (razem z Grecją i Hongkongiem, przed Koreą Południową, Włochami) ze wskaźnikiem 28 w 100-stopniowej skali (raport 2005, mapa wolności prasy) * w rankingu Press Freedom Index 2004 organizacji Reporterzy bez Granic, Izrael jest sklasyfikowany w dwóch kategoriach: terytorium Izraela (36 miejsce na 167, za Polską i Grecją, przed Włochami i Hiszpanią) oraz Terytoria okupowane (115 miejsce, za Rwandą, Turcją i Gabonem, przed Indonezją i Nigerią (ranking 2004)
Geografia
Państwo Izrael jest położone na Bliskim Wschodzie, pomiędzy Morzem Śródziemnym, Morzem Martwym i Morzem Czerwonym. Sąsiaduje z Libanem, Syrią, Jordanią i Egiptem.
Historia
Początki państwa sięgają X w. p.n.e.. Po 70 nastąpił okres rozproszenia Żydów (Diaspora).
W XIX w. wraz z rozwojem syjonizmu powiększa się emigracja Żydów z Europy do Palestyny. W latach od 1922 do 1948 Palestyna została brytyjskim terytorium mandatowym. W 1947 została podzielona na dwa państwa: żydowskie i arabskie. W maju 1948 oficjalnie proklamowano Izrael, czego nie uznały kraje arabskie. W latach od 1948 do 1949 trwała wojna między Arabami i Żydami, którzy zajęli 2/3 byłego brytyjskiego terytorium mandatowego (pozostałą część przyłączyły do siebie Jordania i Egipt). W 1956 Izrael wraz z Wielką Brytanią i Francją) przeprowadził nieudaną inwazję na Egipt, po nacjonalizacji Kanału Sueskiego.
W 1967 zwycięstwo w wojnie z Egiptem (okupacja Półwyspu Synaj i Strefy Gazy), Jordanią (okupacja Zachodniego Brzegu Jordanu i części Jerozolimy) oraz Syrią (okupacja Wzgórza Golan). W 1979 układ pokojowy z Egiptem i zwrot zajętego Synaju). W 1981 aneksja Izraela Wzgórz Golan. W latach 1982-2000 Izrael był zaangażowany militarnie w Libanie. W 1987 wybuch powstania (Intifada) ludności palestyńskiej w Samarii, Judei i Strefie Gazy. Od 1991 pokojowe rozmowy bliskowschodnie. W 1993 pierwsze izraelsko-palestyńskie porozumienie o ustanowieniu autonomii palestyńskiej w Strefie Gazy i mieście Jerycho (później poszerzenie jej na część Zachodniego Brzegu). W 1994 porozumienie kończące stan wojny z Jordanią. W 1998 kolejne porozumienie izraelsko-palestyńskie przewidujące rozszerzenie obszaru autonomii palestyńskiej (wycofanie się wojsk Izraela z 13% Zachodniego Brzegu), w zamian między innymi za obietnicę Palestyńczyków podjęcia walki z terroryzmem. W 2000 załamanie rokowań i rozpoczęcie drugiej Intifady, ataki samobójcze Palestyńczyków, oraz działania armii izraelskiej, budowa muru odgradzającego terytoria okupowane. W 2003 nowy amerykański plan pokojowy (tzw. mapa drogowa). W 2005 wycofanie się Izraelczyków z Gazy. W 2006 druga wojna libańska.
Siły Obronne Izraela
Cawa Hagana LeIsrael ? zostały powołane do życia podczas wojny w 1948 roku, mają na celu obronę kraju zarówno przed atakami militarnymi, jak i przejawami terroryzmu.
Gospodarka
Izrael jest najbardziej rozwiniętym ekonomicznie i przemysłowo krajem na Bliskim Wschodzie. Posiada zaawansowaną technologicznie gospodarkę z dużym udziałem państwowych przedsiębiorstw. Posiada liberalną gospodarkę.
Nauka i technologia
Izrael słynie na całym świecie z wysoko rozwiniętych technologii, które są rozwijane dzięki mocnej bazie naukowej tworzonej w tutejszych uczelniach i instytutach. Izraelscy naukowcy specjalizują się w dziedzinach: genetyki, nauk komputerowych, elektroniki, optyki, inżynierii i przemysłu high-technology. Izraelska nauka słynie z osiągnięć w technologiach wojskowych, ale również w rolnictwie, fizyce i medycynie.
Demografia
Większość ludności mieszka na wybrzeżu Morza Śródziemnego. W Izraelu jest wysoki poziom warunków bytowych i wykształcenia społeczeństwa. Najwyższy na Bliskim Wschodzie stopień urbanizacji. 90% ludności mieszka w miastach.
Kultura
Kultura Izraela jest nierozerwalnie połączona z długą historią judaizmu.
Liczne muzea sztuki znajdują się w Tel Awiwie, Hajfie, Herzliji, Jerozolimie i innych małych miasteczkach oraz kibucach. Kolonie artystów znajdują się w Jaffie, Safed i Ein Hod.
Izrael jest najbardziej zaawansowanym i tolerancyjnym krajem Bliskiego Wschodu pod względem praw homoseksualistów.
Nazwa Izrael (hebr. ??????) pochodzi z Biblii Starego Testamentu (por. Rodz. 32,29) i oznacza "ten, który walczy z Bogiem" (nie przeciwko Bogu) (??? - walczyć, bić się, wojować; ??? ? Bóg). Takie imię otrzymał patriarcha Jakub.
Ustrój polityczny
Państwo Izrael (hebr. ????? ?????, Medinat Israel, arab. ???? ???????, Dawlat Israil) jest republiką demokratyczną parlamentarno-gabinetową, w której większość władzy wykonawczej spoczywa w rękach premiera, stojącego na czele rządu. Prezydent pełni role głównie ceremonialne i reprezentacyjne. Władza ustawodawcza jest podzielona pomiędzy rząd i parlament. Izraelski parlament (Kneset) jest jednoizbowy (unikameralizm), a wybory do niego odbywają się co 4 lata. Mandaty rozdzielane są za pomocą systemu proporcjonalnego (metoda Bader-Ofera), pomiędzy tymi listami partii politycznych, które przekroczyły, niewielki próg wyborczy - 2%. Władza sądownicza sprawowana jest przez niezawisłe sądy.
Twórcy ustroju politycznego Izraela wzorowali się zarówno na wielu rozwiązaniach brytyjskich (brak konstytucji spisanej w jednym akcie, ograniczona rola głowy państwa, podobieństwa w systemie sądowniczym), jak i kontynentalnych (m.in. proporcjonalne wybory do parlamentu). Polityczny system państwa jest uregulowany poprzez Ustawy Zasadnicze.
Geneza ustroju
Korzenie obecnego kształtu ustroju politycznego Izraela tkwią w starożytności. Jednoizbowy parlament czerpie swą nazwę od Wielkiego Zgromadzenia, rady utworzonej przez Żydów po ich powrocie z wygnania babilońskiego w V w. p.n.e.
We współczesnej historii Palestyny, w 1920 po raz pierwszy zebrało się Zgromadzenie Reprezentantów (Assefat Hanivharim), będące najwyższym przedstawicielstwem Jiszuwu - społeczności żydowskiej w Palestynie, będącej wówczas terytorium mandatu brytyjskiego.
Po ogłoszeniu niepodległości przez Izrael, Tymczasowa Rada Państwa funkcjonowała jako legislatywa nowego państwa aż do wyborów do Zgromadzenia Konstytucyjnego (Ha'assefa Hamechonent).
13 czerwca 1950 roku przyjęto tzw. uchwałę Harariego, mówiącą o tym iż poszczególne elementy systemu konstytucyjnego regulowane będą przez osobne akty prawne, które następnie zostaną połączone w konstytucję. Do tego jednak nie doszło.
Ustawa zasadnicza
Wzorem dla Izraelczyków są rozwiązania brytyjskie, dlatego też zrezygnowali z konstytucji spisanej w formie jednego dokumentu. Poszczególne sfery życia reguluje zbiór pojedynczych ustaw (Prawa Fundamentalne, Ustawy Zasadnicze, ??? ????), tworzących blok konstytucyjny. Na blok ten składają się: * Deklaracja Niepodległości Państwa Izrael * Knesset * Ziemie Izraela * Prezydent Państwa * Gospodarka Finansowa Państwa * Armia * Jerozolima * Sądownictwo * Kontroler Państwowy * Godność Ludzka i Wolność * Rząd * Wolność Zawodowa
Parlament
Parlament Izraela nosi nazwę: Kneset. Składa się on z jednej izby, którą stanowi 120 deputowanych wybieranych na 4-letnią kadencję. Posłowie są wybierani według ordynacji proporcjonalnej, która przewiduje 2% próg wyborczy. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, a bierne - 21 lat. Mandaty dodatkowe są przydzielane według metody Bader-Ofera (lokalna nazwa metody Hagenbacha-Bischoffa).
Parlament obraduje w sumie przez 8 miesięcy w roku - podczas sesji letniej i zimowej. Na sesjach odbywają się debaty generalne i głosowania dotyczące polityki i działalności rządu, a także projektów legislacyjnych. Aby ustawa została zatwierdzona, projekt musi przejść przez trzy czytania w parlamencie. Ostatecznie ustawę podpisuje prezydent, premier i odpowiedni minister. Ustawy publikowane są w izraelskim Dzienniku Ustaw - Reshemot. Debaty parlamentu odbywają się w języku hebrajskim i arabskim przy zastosowaniu tłumaczeń symultanicznych.
W Knesecie w zasadzie nie ma wymaganego kworum - parlament przyjmuje ustawy w składzie jaki jest na sali. Ustawy podpisuje prezydent, który nie ma prawa weta. Kneset jest upoważniony do usunięcia ze stanowiska Prezydenta państwa, może również zdecydować o wcześniejszych wyborach.
Pierwsza kadencja (1949-1951) ? Druga kadencja (1951-1955) ? Trzecia kadencja (1955-1959) ? Czwarta kadencja (1959-1961) ? Piąta kadencja (1961-1965) ? Szósta kadencja (1965-1969) ? Siódma kadencja (1969-1973) ? Ósma kadencja (1973-1977) ? Dziewiąta kadencja (1977-1981) ? Dziesiąta kadencja (1981-1984) ? Jedenasta kadencja (1984-1988) ? Dwunasta kadencja (1988-1992) ? Trzynasta kadencja (1992-1996) ? Czternasta kadencja (1996-1999) ? Piętnasta kadencja (1999-2003) ? Szesnasta kadencja (2003-2006) ? Siedemnasty Kneset (2006-...)
Partie polityczne
Na przestrzeni ostatnich lat w Izraelu były dwie wiodące partie polityczne Likud (?????, ugrupowanie centroprawicowe) i Partia Pracy - Avoda (??????, partia socjaldemokratyczna), jednak żadna z nich nie zdołała osiągnąć większości bezwzględnej 61 deputowanych w Knesecie. Z tego powodu zawsze powstawały rządy koalicyjne. Do 1977 dominowała zdecydowanie Partia Pracy (do 1968 Mapai), która tworzyła koalicje z mniejszymi partiami, głównie religijnymi i centrowymi. Wówczas premierami byli jej liderzy: Dawid Ben Gurion, Mosze Szarett, Lewi Eszkol, Golda Meir i Icchak Rabin. Wojna Jom Kippur i kryzys gospodarczy doprowadził do zwycięstwa wyborczego Likudu, który tworzył koalicję z mniejszymi ugrupowaniami w latach 1977-1984. Ówczesnym premierem był przewodniczący Likudu, Menachem Begin. W 1984 doszło do wyborów, w których żadna z wielkich partii nie osiągnęła przewagi nad tą drugą. Z tego też powodu do 1990 Izrael rządzony był przez tzw. wielką koalicję obu największych ugrupowań. U sterów rządu zmieniali się Icchak Szamir i Szimon Peres. W latach 1990-2001 natomiast obie partie na przemian wygrywały wybory, a następnie tworzyły koalicje rządzące z mniejszymi ugrupowaniami (premierami w tym okresie byli: Icchak Szamir, Icchak Rabin, Szimon Peres, Beniamin Netanjahu, Ehud Barak i Ariel Szaron). Ponowne rządy Wielkiej Koalicji to lata 2001-2003 i 2004-2005, związane to było z koniecznością zapewnienia poparcia dla planu Ariela Szarona, dotyczącego likwidacji osiedli żydowskich na terenach Autonomii Palestyńskiej. Obecnie, po wyborach z 28 marca 2006, rząd tworzy nowe, centrowe ugrupowanie, Kadima (?????), które jednak również zmuszone było zawrzeć koalicję z Partią Pracy i kilkoma mniejszymi partiami (Gil i Szas).
Pozostałe ważniejsze ugrupowania to: Szas (?"?, partia religijna Żydów sefardyjskich), Yisrael Beitenu (????? ?????) prawicowa, skupiająca głównie Żydów rosyjskojęzycznych), Izraelska Unia Narodowa (?????? ??????, skrajnie prawicowa), Narodowa Partia Religijna (Mafdal) (???"?, syjonistyczna partia religijna), Gil (??? - ?????? ????? ?????, partia emerytów), Zjednoczony Judaizm Tory (????? ????? ???????, partia aszkenazyjskich Żydów ortodoksyjnych), Meretz-Yachad (???-???, ugrupowanie socjaldemokratyczne), Arabski Ruch Odnowy - Ta'al (??"?, ugrupowanie arabskie), Hadasz (??"?, skrajnie lewicowy front arabski, złożony m.in. z członków Komunistycznej Partii Izraela - Maki ??"?), Balad (??"?, partia arabska), Herut (?????, ultraprawicowa, nacjonalistyczna), Ale Yarok (Zielony Liść) (??? ????, ugrupowanie promujące legalizację marihuany), Hetz (??, liberalna, antyklerykalna), HaYeruqim (???????, izraelscy "Zieloni").
Reprezentowane w siedemnastym Knessecie (120 deputowanych): Kadima (29) ? Partia Pracy (20) ? Szas (12) ? Likud (12) ? Yisrael Beitenu (11) ? Halchud HaLeumi-Mafdal (9) ? Gil (7) ? Yahadut ha-Torah (6) ? Meretz-Yachad (5) ? Raam-Ta'al (3) ? Hadasz (3) ? Balad (3) Inne: Ale Yarok ? Chayil ? HaYeruqim ? Hetz ? Shinui ? Tzomet
Prezydent
Prezydent od 2003 r. wybierany jest przez Kneset na 7-letnią kadencję, bez prawa reelekcji. Kandydatem może zostać każdy obywatel Izraela, mieszkający na terytorium tego państwa.
Prezydent głównie pełni funkcje reprezentacyjne i formalne, jak podpisywanie ustaw przyjętych przez parlament, prawo do ogłaszania amnestii i łagodzenia wyroków, przyjmowanie listów uwierzytelniających od przedstawicieli obcych państw w Izraelu, nominowanie wysokich osobistości na stosowne stanowiska, podpisywanie umów międzynarodowych (za zgodą Knessetu).
Prezydent nominuje na stanowisko premiera lidera partii, która posiada większość w Knessecie. Jeżeli osoba ta nie uzyska wotum zaufania od parlamentu, większość parlamentarna może zgłosić własnego kandydata.
Aktualnym Prezydentem jest Mosze Kacaw.
Prezydenci Izraela: Chaim Weizmann (1949-1952) ? Icchak Ben-Zwi (1952-1963) ? Zalman Szazar (1963-1973) ? Efraim Kacir (1973-1978) ? Icchak Nawon (1978-1983) ? Chaim Herzog (1983-1993) ? Ezer Weizman (1993-2000) ? Mosze Kacaw (2000-...)
Premier
W Izraelu przyjęto brytyjski model urzędu premiera, zgodnie z którym jest on najsilniejszym ogniwem władzy wykonawczej, a jego upoważnienie do rządzenia pochodzi z rąk głowy państwa o niewielkich uprawnieniach, które jest następnie zatwierdzane przez parlament. Premier niemal zawsze jest liderem partii lub koalicji, która zwyciężyła wybory.
Rząd prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną państwa, posiada w tym celu wszystkie kompetencje, które nie są zastrzeżone aktami prawnymi dla innych organów i instytucji państwa (tzw. domniemanie kompetencji. Szczególnie ważne są decyzje rządu dotyczące spraw bezpieczeństwa i użycia sił zbrojnych (Siły Obronne Izraela).
Pomimo że Prawo Fundamentalne stanowi iż umowy międzynarodowe zawarte przez rząd zatwierdza Kneset i podpisuje prezydent, to jednak w praktyce robi to samodzielnie rząd. Posiada on także dość szerokie uprawnienia prawodawcze, na podstawie ustaw wydaje rozporządzenia, a w stanie zagrożenia państwa wydaje rozporządzenia nadzwyczajne.
Premierzy Izraela: Dawid Ben Gurion (1948?1954) ? Mosze Szarett (1954?1955) ? Dawid Ben Gurion (1955?1963) ? Lewi Eszkol (1963?1969) ? Golda Meir (1969?1974) ? Icchak Rabin (1974?1977) ? Menachem Begin (1977?1983) ? Icchak Szamir (1983-1984) ? Szymon Peres (1984-1985) ? Icchak Szamir (1986-1992) ? Icchak Rabin (1992?1995) ? Szymon Peres (1995-1996) ? Beniamin Netanjahu (1996-1999) ? Ehud Barak (1999-2001) ? Ariel Szaron (2001-2006) ? Ehud Olmert (od 2006)
Rząd
Gabinet rady ministrów zwana popularnie rządem jest głównym elementem władzy wykonawczej w Izraelu. Premier jest przewodniczącym rady ministrów i zwyczajowo nazywany pierwszym ministrem.
Rząd jest wyłaniany przez premiera i odpowiada przed parlamentem.
Kontroler Państwa
Kontroler Państwa jest powoływany przez prezydenta na podstawie rekomendacji udzielonej danej osobie przez prezydium Knesetu, na odnawialną kadencję trwającą 5 lat. Urzędnik ten jest zupełnie niezależny od rządu i odpowiada za realizowanie swoich zadań wyłącznie przed parlamentem. Jego głównymi obowiązkami jest sprawdzanie państwowych instytucji pod kątem legalności, regularności, wydajności, ekonomiczności i etyczności działania.
Sądownictwo
Sądownictwo w Izraelu ma zagwarantowaną przez prawo całkowitą niezależność od władzy ustawodawczej i wykonawczej. System sądowniczy składa się z trzech poziomów: sądy magistrackie (zajmują się wykroczeniami cywilnymi i drugorzędnymi), sądy okręgowe (zajmują się wszystkimi wykroczeniami kryminalnymi i cywilnymi, które nie leżą w kompetencji sądów niższej instancji) i Sąd Najwyższy (obejmujący swymi kompetencjami obszar całego kraju). Istnieją także sądy specjalne, zajmujące się specjalnymi sprawami takimi, jak wykroczenia drogowe, kwestie prawa pracy, przestępstwa nieletnich i inne. Sprawy dotyczące stanu cywilnego obywateli (śluby i rozwody) leżą w gestii sądów różnych gmin religijnych.
Deklaracja Niepodległości z 1948 roku formułuje podstawę prawodawstwa, które gwarantuje prawa wszystkim społecznościom zamieszkującym Izrael - począwszy od ochrony świętych miejsc, prawa do głosowania, obowiązkowej nauki do prawa do otrzymywania jednakowej zapłaty za jednakową pracę. Wszyscy obywatele Izraela są równi wobec prawa. Podstawową zasadą jest wolność słowa, prawo do zgromadzeń, wolność prasy i przynależności politycznej oraz prawo do strajku i demonstracji.
Obywatelstwo
Obywatelstwo państwa Izrael przysługuje: * osobom, które uzyskały prawo powrotu zgodnie z ustawą o powrocie z 1950 roku; * osobom zamieszkałym w Palestynie przed powstaniem Izraela; * dzieciom obywateli Izraela; * osobom, które uzyskały naturalizację.
Państwo Izrael prowadzi politykę odmawiania ekstradycji swoich obywateli innym krajom.
Podział administracyjny
Izrael podzielony jest na 6 dystryktów (języku hebrajskim mehozot) i 15 poddystryktów (języku hebrajskim nafot). Każdy poddystrykt dzieli się dodatkowo na regiony, których jest 50.
Dystrykty Izraela: Dystrykt Jerozolimy ? Dystrykt Północny ? Dystrykt Hajfy ? Dystrykt Centralny ? Dystrykt Tel Awiw ? Dystrykt Południowy ? Dystrykt Judei i Samarii
Władze lokalne to struktury rządowe i struktury samorządowe. Administracja rządowa to komisarze zarządzający prowincjami (dystryktami) oraz urzędnicy dystryktowi, zarządzający podprowincjami (poddytryktami). Powoływani oni są przez ministra spraw wewnętrznych i odpowiedzialni są przed nim oraz przed Kontrolerem Państwa. Urzędnicy ci zajmują się kontrolą lokalnej polityki budżetowej, nadzorem nad prawodawstwem samorządowym, udzielaniem pożyczek lokalnym samorządom itd.
Administracja samorządowa składa się z trzech typów samorządów terytorialnych: * samorządy miejskie - występujące w dużych miastach (Tel Awiw, Hajfa, Jerozolima), * lokalne rady klasy "A" - występujące w dużych osiedlach i wioskach, * lokalne rady klasy "B" - zakładane w małych skupiskach ludzkich.
Rady wybierane są w wyborach bezpośrednich za pomocą ordynacji proporcjonalnej. Na czele każdej z rad stoi burmistrz, który od 1978 roku także jest wybierany w wyborach przez mieszkańców. samorządy lokalne przede wszystkim zajmują się kwestiami publicznymi: edukacją, ochroną zdrowia, administrowaniem zasobami wody, utrzymywaniem parków, straży pożarnej, ochroną środowiska, również zbieraniem lokalnych podatków itd. Samorządy miejskie mogą zostać rozwiązane przez ministra spraw wewnętrznych, a rady lokalne przez komisarza zarządzającego dystryktem.
Przestrzeganie praw i swobód
Wolność i demokracja:
W raporcie ?Freedom in the World 2005?, ogłoszonym przez Freedom House, Izrael został zakwalifikowany do kategorii państw ?Wolne? ze wskaźnikiem 2,0 w 7-stopniowej skali raport 2005
Raport ?Freedom in the World? jest efektem monitorowania przez organizację Freedom House zmian w zakresie respektowania i ochrony przez władze państwowe praw politycznych (swoboda działalności konkurencyjnych partii polit., wolne wybory) i wolności obywatelskich (religijnych, etnicznych, ekonomicznych, językowych, praw kobiet i rodziny, wolności osobistych, wolności prasy, przekonań i stowarzyszeń) w 192 krajach i 14 największych terytoriach zależnych i spornych. Raport ocenia państwa i terytoria w skali od "1" (najlepszy) do "7" (najgorszy) i kwalifikuje do jednej z 3 kategorii: "Wolne", "Częściowo wolne" i "Bez wolności" Raporty są opracowywane od 1972 r.
Wolność prasy i mediów: * w raporcie Freedom of the Press 2005 (Freedom House) Izrael znalazł się w kategorii państw "Wolne" na 61 miejscu na 194 (razem z Grecją i Hongkongiem, przed Koreą Południową, Włochami) ze wskaźnikiem 28 w 100-stopniowej skali (raport 2005, mapa wolności prasy) * w rankingu Press Freedom Index 2004 organizacji Reporterzy bez Granic, Izrael jest sklasyfikowany w dwóch kategoriach: terytorium Izraela (36 miejsce na 167, za Polską i Grecją, przed Włochami i Hiszpanią) oraz Terytoria okupowane (115 miejsce, za Rwandą, Turcją i Gabonem, przed Indonezją i Nigerią (ranking 2004)
Geografia
Państwo Izrael jest położone na Bliskim Wschodzie, pomiędzy Morzem Śródziemnym, Morzem Martwym i Morzem Czerwonym. Sąsiaduje z Libanem, Syrią, Jordanią i Egiptem.
Historia
Początki państwa sięgają X w. p.n.e.. Po 70 nastąpił okres rozproszenia Żydów (Diaspora).
W XIX w. wraz z rozwojem syjonizmu powiększa się emigracja Żydów z Europy do Palestyny. W latach od 1922 do 1948 Palestyna została brytyjskim terytorium mandatowym. W 1947 została podzielona na dwa państwa: żydowskie i arabskie. W maju 1948 oficjalnie proklamowano Izrael, czego nie uznały kraje arabskie. W latach od 1948 do 1949 trwała wojna między Arabami i Żydami, którzy zajęli 2/3 byłego brytyjskiego terytorium mandatowego (pozostałą część przyłączyły do siebie Jordania i Egipt). W 1956 Izrael wraz z Wielką Brytanią i Francją) przeprowadził nieudaną inwazję na Egipt, po nacjonalizacji Kanału Sueskiego.
W 1967 zwycięstwo w wojnie z Egiptem (okupacja Półwyspu Synaj i Strefy Gazy), Jordanią (okupacja Zachodniego Brzegu Jordanu i części Jerozolimy) oraz Syrią (okupacja Wzgórza Golan). W 1979 układ pokojowy z Egiptem i zwrot zajętego Synaju). W 1981 aneksja Izraela Wzgórz Golan. W latach 1982-2000 Izrael był zaangażowany militarnie w Libanie. W 1987 wybuch powstania (Intifada) ludności palestyńskiej w Samarii, Judei i Strefie Gazy. Od 1991 pokojowe rozmowy bliskowschodnie. W 1993 pierwsze izraelsko-palestyńskie porozumienie o ustanowieniu autonomii palestyńskiej w Strefie Gazy i mieście Jerycho (później poszerzenie jej na część Zachodniego Brzegu). W 1994 porozumienie kończące stan wojny z Jordanią. W 1998 kolejne porozumienie izraelsko-palestyńskie przewidujące rozszerzenie obszaru autonomii palestyńskiej (wycofanie się wojsk Izraela z 13% Zachodniego Brzegu), w zamian między innymi za obietnicę Palestyńczyków podjęcia walki z terroryzmem. W 2000 załamanie rokowań i rozpoczęcie drugiej Intifady, ataki samobójcze Palestyńczyków, oraz działania armii izraelskiej, budowa muru odgradzającego terytoria okupowane. W 2003 nowy amerykański plan pokojowy (tzw. mapa drogowa). W 2005 wycofanie się Izraelczyków z Gazy. W 2006 druga wojna libańska.
Siły Obronne Izraela
Cawa Hagana LeIsrael ? zostały powołane do życia podczas wojny w 1948 roku, mają na celu obronę kraju zarówno przed atakami militarnymi, jak i przejawami terroryzmu.
Gospodarka
Izrael jest najbardziej rozwiniętym ekonomicznie i przemysłowo krajem na Bliskim Wschodzie. Posiada zaawansowaną technologicznie gospodarkę z dużym udziałem państwowych przedsiębiorstw. Posiada liberalną gospodarkę.
Nauka i technologia
Izrael słynie na całym świecie z wysoko rozwiniętych technologii, które są rozwijane dzięki mocnej bazie naukowej tworzonej w tutejszych uczelniach i instytutach. Izraelscy naukowcy specjalizują się w dziedzinach: genetyki, nauk komputerowych, elektroniki, optyki, inżynierii i przemysłu high-technology. Izraelska nauka słynie z osiągnięć w technologiach wojskowych, ale również w rolnictwie, fizyce i medycynie.
Demografia
Większość ludności mieszka na wybrzeżu Morza Śródziemnego. W Izraelu jest wysoki poziom warunków bytowych i wykształcenia społeczeństwa. Najwyższy na Bliskim Wschodzie stopień urbanizacji. 90% ludności mieszka w miastach.
Kultura
Kultura Izraela jest nierozerwalnie połączona z długą historią judaizmu.
Liczne muzea sztuki znajdują się w Tel Awiwie, Hajfie, Herzliji, Jerozolimie i innych małych miasteczkach oraz kibucach. Kolonie artystów znajdują się w Jaffie, Safed i Ein Hod.
Izrael jest najbardziej zaawansowanym i tolerancyjnym krajem Bliskiego Wschodu pod względem praw homoseksualistów.