Geografia

Słowacja jest krajem górskim, którego przeważającą część (61%) zajmuje łańcuch młodych gór fałdowych - Karpat Zachodnich, dzielących się na bardzo liczne pasma i łańcuchy górskie.

Ważniejsze pasma górskie
* Tatry
* Białe Karpaty
* Małe Karpaty
* Niżne Tatry
* Rudawy Słowackie
* Wielka Fatra
* Mała Fatra

* Najwyższy punkt: Gerlach ? 2655 m n.p.m.
* Najniższy punkt: rzeka Bodrog ? 94 m n.p.m.

Tereny nizinne występują w części południowo-zachodniej, nad Dunajem (Nizina Naddunajska) i południowo-wschodniej (Nizina Wschodniosłowacka).

Klimat górski, piętrowy, na obszarach położonych niżej ? umiarkowany ciepły. Lasy, głównie iglaste i mieszane, zajmują około 40% powierzchni kraju, z największymi kompleksami leśnymi w środkowej Słowacji.

Główne rzeki:
* Wag
* Hron (w całości na terytorium Słowacji)
* Ipeľ
* Hornád
* Ondava (z Laborcem tworzy rzekę Bodrog)
* Dunaj

Parki narodowe :
* Tatrzański Park Narodowy (TANAP, Tatranský národný park)
* Pieniński Park Narodowy (PIENAP, Pieninský národný park)
* Niżne Tatry (NAPANT, Národný park Nízke Tatry)
* Mała Fatra (Národný park Malá Fatra)
* Wielka Fatra (Národný park Veľká Fatra)
* Słowacki Raj (Národný park Slovenský Raj)
* Połoniny (Národný park Poloniny)
* Murańska Planina (Národný park Muránska Planina)
* Słowacki kras (Národný park Slovenský Kras)

Historia

W VIII wieku na terenach dzisiejszej Słowacji powstało Księstwo Nitrzańskie. W 833r. zostało podbite przez Mojmira I i odtąd aż do roku 906 obszar ten wraz z Czechami i Morawami tworzył Państwo wielkomorawskie. W państwie tym działali m.in. św. Cyryl i Metody. Był to, oprócz XX wieku, jedyny okres w historii kraju, gdy był on związany administracyjnie z Czechami. Od 1001 lub 1003r. tereny Słowacji należały do Polski, po czym została podbita przez Królestwo Św. Stefana[1]. Od tego czasu stanowiły integralną część Węgier, tworząc jego północne komitaty (Węgry Górne). Północ kraju zamieszkana była przez ludność pochodzenia słowiańskiego, południe zaś stanowiło obszar intensywnej kolonizacji szlachty węgierskiej. W 1526, wraz z przejściem Węgier pod władanie dynastii Habsburgów Słowacja stała się częścią monarchii habsburskiej.

Status Słowacji w obrębie monarchii habsburskiej pozostawał niezmieniony nawet po reformie konstytucyjnej z 1867 roku, nadal stanowiła część Węgier i nie posiadała autonomii. Idée fixe ówczesnych panslawistów słowackich i czeskich było utworzenie w ramach państwa Habsburgów federacji ludów słowiańskich obejmującej Czechów, Słowaków, Rusinów oraz Słoweńców, mającej być przeciwwagą dla wpływów niemiecko-węgierskich w CK Monarchii (choć wielu Słowaków uważało się za "słowiański szczep węgierski" i ich celem było jedynie uzyskanie szerszej autonomii w węgierskiej części Austro-Węgier). Pomysły te nie zostały jednak zrealizowane z powodu niechęci Węgrów do dzielenia się władzą aż do czasu rozkładu wspólnego państwa w 1918.

Słowacja połączyła się wówczas ? niezupełnie dobrowolnie i świadomie ? z Czechami tworząc Czechosłowację. Do terytoriów zamieszkanych przez większość słowacką włączono też sporo terenów, gdzie Węgrzy byli większością lub jedyną narodowością - praktycznie cały południowy pas państwa był etnicznie węgierski, również stolica - Bratysława - zamieszkana była przez wielonarodowościową społeczność, wśród której Słowacy stanowili mniejszość. Było to złamanie zasady samostanowienia narodów głoszonej na konferencji w Wersalu - realnym powodem był fakt, że etnicznie słowackie ziemie były w większości mało urodzajne i górzyste, natomiast pas naddunajski obfitował w urodzajne gleby. Węgrzy nigdy się nie pogodzili z utratą ziem zamieszkanych przez rodaków, co było przyczyną napiętych stosunków czechosłowacko-węgierskich w okresie międzywojennym. Po układzie monachijskim z jesieni 1938 uzyskała szeroką autonomię w ramach Czecho-Słowacji (własny rząd cieszący się szerokimi kompetencjami). W latach 1939-1945 formalnie pozostawała niepodległym państwem (Pierwsza Republika Słowacka na czele z księdzem Jozefem Tiso i Vojtechem Tuką), w rzeczywistości uzależniona była jednak od III Rzeszy. Musiała się jednak zrzec na korzyść Węgier swych terytoriów na południu ? z Koszycami włącznie (były to ziemie zamieszkane w większości przez Węgrów oraz Rusinów - Ruś Zakarpacka). Brała udział w agresji na Polskę w 1939 (w nagrodę odzyskała kilkanaście wsi (polskich w latach 1921-1939) na Spiszu i na Orawie) oraz wojnie niemiecko-sowieckiej 1941-1945. 29 sierpnia 1944 wybuchło Słowackie Powstanie Narodowe, które trwało kilka miesięcy. Po jego stłumieniu przez wojska niemieckie dalsze partyzanckie walki trwały do końca wojny.

W 1945 roku tereny Słowacji wróciły do federacji z Czechami na tych samych zasadach co przed 1938. W 1968 w wyniku reform ?praskiej wiosny? rozszerzono autonomię Słowacji (duży wpływ na to miał przywódca państwa Alexander Dubček, sam z pochodzenia Słowak). Pokojowy podział Czechosłowacji na dwa suwerenne państwa nastąpił 1 stycznia 1993.

Ustrój polityczny i dzieje najnowsze

Słowacja jest republiką demokratyczną o systemie rządów parlamentarno-gabinetowych. Na czele państwa stoi prezydent, wybierany w wyborach powszechnych (od 1999) na kadencję pięcioletnią. Ratyfikuje on umowy międzynarodowe, wysyła i przyjmuje ambasadorów, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Jego kompetencje w polityce wewnętrznej są ograniczone: nominowanie premiera i rządu, prawo weta oraz inicjatywy ustawodawczej, możliwość rozwiązania parlamentu przed terminem w określonych konstytucyjnie sytuacjach. Prezydent dzieli się władzą wykonawczą z premierem, który stoi na czele gabinetu posiadającego poparcie większości jednoizbowego parlamentu ? 150-osobowej Rady Narodowej. Zarówno rząd, jak i prezydent w drodze specjalnej procedury referendalnej mogą zostać odwołani przez społeczeństwo, co jak na Europę Środkową jest rozwiązaniem nader oryginalnym.

1998-2002

Na czele rządu Słowacji stał od 1998 roku Mikuláš Dzurinda ? chrześcijański demokrata. W latach 1998-2002 przewodniczył szerokiej antymecziarowskiej koalicji socjalistów, chadeków i mniejszości węgierskiej. Głównym celem ówczesnego rządu było poprawienie fatalnego wizerunku Słowacji po kilkuletnich rządach Mečiara oraz integracja z UE i NATO. Funkcję prezydenta pełnił w latach 1999-2004 Rudolf Schuster, w kwietniu 2004 Słowacy zdecydowali się powierzyć ten urząd Ivanowi Gašparovičowi, byłemu współpracownikowi (do 2000) Mečiara, przewodniczącemu Rady Narodowej w latach (1992-1998).

2002-2006

W 2002 Dzurinda stanął na czele bardziej jednorodnej ideowo koalicji centroprawicowej (centroprawicowa Słowacka Unia Chrześcijańska i Demokratyczna (SDKÚ), konserwatywny Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny (KDH), Partia Węgierskiej Koalicji (SMK) i (do 2005) liberalny Sojusz Nowego Obywatela (ANO)). Opozycję stanowiły populistyczno-lewicowy Smer (Kierunek) z byłym działaczem komunistycznym Robertem Fico na czele, Ruch Na Rzecz Demokratycznej Słowacji (HZDS) Vladimíra Mečiara, Słowacka Partia Narodowa (SNS) kierowana przez Jána Slotę oraz Słowacka Partia Komunistyczna (KSS).

Za drugiej jego kadencji udało się m.in. wejść do NATO i UE oraz przeprowadzić śmiałe reformy gospodarcze (m.in. podatek liniowy CIT, PIT i VAT na poziomie 19%, niskie koszty zatrudnienia pracowników, ograniczenie wydatków socjalnych, prywatyzacja większości państwowych przedsiębiorstw, komercjalizacja służby zdrowia i państwowego szkolnictwa), mimo obstrukcyjnych działań populistycznego prezydenta Rudolfa Schustera. Rząd Dzurindy jest pierwszym rządem w Europie Środkowej, który wybrano na ponowną kadencję.

Od 2006 roku

Obecnie funkcję premiera pełni Robert Fico popierany przez koalicję Partii Ludowej - Ruchu dla Demokratycznej Słowacji, Słowacką Partię Narodową oraz zwycięski Smer, którego jest przewodniczącym

Podział administracyjny

Słowacja jest państwem unitarnym. Dzieli się na 8 krajów i 79 powiatów (okresów). Kraje dzielą się na powiaty (słow. okres), a te na gminy (słow. obec) miejskie lub wiejskie. Jednostki administracyjne szczebla krajowego i gminnego są również jednostkami samorządu terytorialnego.

nazwa polska nazwa słowacka stolica powierzchnia (w tys. km²) ludność w tys. (2001)
1 Kraj bratysławski Bratislavský kraj Bratysława 2,03 599
2 Kraj trnawski Trnavský kraj Trnawa 4,15 551
3 Kraj trenczyński Trenčiansky kraj Trenczyn 4,5 606
4 Kraj nitrzański Nitriansky kraj Nitra 6,34 713
5 Kraj żyliński Žilinský kraj Żylina 6,79 692
6 Kraj bańskobystrzycki Banskobystrický kraj Bańska Bystrzyca 9,46 662
7 Kraj preszowski Prešovský kraj Preszów 8,99 790
8 Kraj koszycki Košický kraj Koszyce 6,75 766

Gospodarka

Słowacja jest rozwiniętym krajem rolniczo-przemysłowym. Produkt krajowy brutto wynosi 17700 dolarów amerykańskich na 1 mieszkańca (2006). Następuje powolna kontynuacja reform zapoczątkowanych 1990 w ramach federacji Czech i Słowacji. Podział na Czechy i Słowację pogłębił trudności gospodarcze Słowacji, związane m.in. z niekorzystną dla szybkich przemian rynkowych strukturą przemysłu kraju. Na obszarze Słowacji zlokalizowano w ramach podziału pracy w federacji liczne zakłady przemysłu przetwórczego wytwarzające półprodukty (tworzywa sztuczne, żelazo, stal, miedź) oraz fabryki zbrojeniowe (produkcja broni stanowiła 6,3% ogólnej produkcji przemysłowej republiki ? 1999). Wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej, rozpad RWPG i utrata tradycyjnych rynków zbytu spowodowały gwałtowny spadek produkcji (1994 o ok. 15%), zwłaszcza w zakładach energo- i surowcochłonnych (np. produkcja zbrojeniowa spadła o 50%) oraz towarzyszący mu duży wzrost bezrobocia (14,4%, w Czechach 3,5% ? 1993). Sytuację pogorszył rozpad federacji i znaczne rozluźnienie więzi kooperacyjnych między słowackimi zakładami produkującymi półprodukty a firmami czeskimi. Ponadto nastąpiło zahamowanie napływu do Słowacji kapitału zagranicznego (wartość inwestycji zagranicznych do 1994 ? 580 mln dolarów amerykańskich, w Czechach ? 3,7 mld USD), a trudności gospodarcze i mało konsekwentna polityka rządu opóźniają proces prywatyzacji (udział sektora prywatnego w tworzeniu produktu krajowego brutto wynosił 1994 ? 58%, w Czechach ? ok. 70%). Nastąpił również spadek produktu krajowego brutto (1992 o 7%, 1993 ok. 4%). Obecnie większość lasów na terenie Słowacji jest prywatna. Hoduje się trzodę chlewną, bydło i owce.

Przemysł

Słowacja jest krajem ubogim w surowce mineralne. Wydobywa się węgiel brunatny w okolicach miasta Prievidza (3,5 mln t rocznie), rudy manganu na Spiszu, niewielkie ilości rud żelaza, miedzi, rtęci (Spisz, Rudawy Słowackie), antymonu oraz magnezytu (Rudawy Słowackie), kamienie budownicze, ropę naftową. Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca wynosi ok. 4200 kWh rocznie. 2 elektrownie jądrowe ? Mochovce, Jaslovské Bohunice. Rozwinięte hutnictwo żelaza i stali (3,9 mln t stali, 1992. Koszyce) oraz metali nieżelaznych (Bańska Bystrzyca, Krompachy ? miedź, Żar nad Hronem ? aluminium, Sered' ? nikiel) i przemysł zbrojeniowy (czołgi, ciężkie pojazdy opancerzone, działa, amunicja). Przemysł rafineryjny i petrochemiczny przerabiają rocznie 6,5 mln t ropy naftowej (Bratysława, Nováky). Liczne zakłady chemiczne (nawozy sztuczne, włókna syntetyczne, lekarstwa, wyroby gumowe), obuwnicze (Partizánske, Bardejov), drzewne (Zvolen, Vranov n. Topľou, Nowa Wieś Spiska, Rużomberk), papiernicze. Ponadto przemysł elektromaszynowy (6,0 tys. sztuk samochodów, 2000. 0,6 mln ? lodówek i zamrażarek, 1992; 216 tys. ? telewizorów, wagony kolejowe, maszyny obuwnicze i rolnicze, konstrukcje stalowe), odzieżowe, spożywcze, główne piwowarski (Poprad, Topol'čany), tytoniowy, cukierniczy. Największe ośrodki przemysłu: Bratysława, Koszyce, Żylina, Bańska Bystrzyca, Martin, Nitra.

Demografia

Zmiana liczby ludności Słowacji w latach 1993-2003 (w tysiącach)

* Liczba mieszkańców: 5,4 mln (2005)

* Średnia gęstość zaludnienia: 110 os./km?

* Przyrost naturalny: 0,15% (2005)

* Skład etniczny: o Słowacy: 85,8% o Węgrzy: 9,5% o Czesi: 0,8%

* Religia: o katolicy: 60,4% o protestanci: 8,0% o ateiści: 13,0%

* Średnia długość życia: o mężczyźni: 71 lat (2005) o kobiety: 79 lat (2005)

Największe miasta

miasto ludność kraj
1 Bratysława 430 000 Kraj bratysławski
2 Koszyce 235 000 Kraj koszycki
3 Preszów 95 000 Kraj preszowski
4 Nitra 90 000 Kraj nitrzański
5 Żylina 85 000 Kraj żyliński
6 Bańska Bystrzyca 85 000 Kraj bańskobystrzycki
7 Trnawa 70 000 Kraj trnawski
8 Martin 60 000 Kraj żyliński
9 Trenczyn 60 000 Kraj trenczyński
10 Poprad 60 000 Kraj preszowski
11 Prievidza 55 000 Kraj trenczyński
12 Zvolen 45 000 Kraj bańskobystrzycki