WIELKA BRYTANIA
WIELKA BRYTANIA
Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (The United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, Britain, UK) nieformalnie także Imperium Brytyjskie lub Zjednoczone Imperium Królestw Wielkiej Brytanii oraz Księstw Federacyjnych Walii i Irlandii Północnej? państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania, Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia. Guernsey, Jersey i Wyspa Man, posiadają odrębny status dependencji Korony brytyjskiej. Terytoriami zależnymi od Wielkiej Brytanii są: Gibraltar, Anguilla, Bermudy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Falklandy, Wyspy Georgia Południowa i Sandwich Południowy, Kajmany, Montserrat, Turks i Caicos, Św. Helena, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego i Pitcairn.
Dane podstawowe
Londyn
Londyn to stolica kraju Wielka Brytania.Stolica
angielski
Oficjalny język urzędowy dla kraju Wielka Brytania to język angielski.Język urzędowy
monarchia parlamentarna
Ustrój polityczny dla kraju Wielka Brytania to monarchia parlamentarna.Ustrój polityczny
król Karol III
Głowa państwa dla kraju Wielka Brytania to król Karol III.Głowa państwa
premier Liz Truss
Szefem rządu dla kraju Wielka Brytania jest premier Liz Truss.Szef rządu
244820
Powierzchnia dla kraju Wielka Brytania to 244820 km2.Powierzchnia km2
79 miejsce
Miejsce pod względem wielkości powierzchni państwa na świecie dla kraju Wielka Brytania to 79 miejsce.Powierzchnia na świecie
62,222,000
Liczba ludności dla kraju Wielka Brytania to 62,222,000 mieszkańców.Liczba ludności
22 miejsce
Miejsce pod względem ilości ludności dla kraju Wielka Brytania to 22 miejsce na świecie.Ludność na świecie
270
Gęstość zaludnienia dla kraju Wielka Brytania to 270 osób/km2.Gęstość zaludnienia
1 funt szterling = 100 pensów (£, GBP)
Oficjalna jednostka monetarna dla kraju Wielka Brytania to 1 funt szterling = 100 pensów (£, GBP).Jednostka monetarna
UTC 0 - zima
UTC+1 - lato
Ustalona strefa czasowa dla kraju Wielka Brytania to UTC 0 - zimaUTC+1 - lato.
Strefa czasowa
God Save the King (Boże chroń króla)
Tytuł hymnu państwowego dla kraju Wielka Brytania to God Save the King (Boże chroń króla).Hymn państwowy
GB
Kod ISO 3166 dla kraju Wielka Brytania to GB.Kod ISO 3166
.uk
Domena internetowa dla kraju Wielka Brytania to .uk.Domena Internetowa
GB
Kod tablic samochodowych, rejestracyjnych aut dla kraju Wielka Brytania to GB.Kod samochodowy
44
Kod telefoniczny dla kraju Wielka Brytania to 44.Kod telefoniczny
Dominująca religia dla kraju Wielka Brytania to .
Religia dominująca
2829
Produkt Krajowy Brutto dla kraju Wielka Brytania to 2829.PKB
42310
Produkt Krajowy Brutto na osobę dla kraju Wielka Brytania to 42310.PKB na osobę
Ustrój polityczny
Wielka Brytania jest monarchią parlamentarną z rządem odpowiedzialnym przed parlamentem. Stolicą państwa jest Londyn. Obecnym monarchą brytyjskim jest królowa Elżbieta II, która zasiadła na tronie w 1952 i została koronowana w 1953. Dzisiaj jej funkcje są głównie ceremonialne, a rzeczywiste rządy spoczywają w ręku premiera.
Wielka Brytania jest bardzo scentralizowanym państwem, w którym Parlament Westminsterski zajmuje się większością spraw politycznych. W ostatnich latach jednak każdy z krajów, wchodzących w skład Zjednoczonego Królestwa poza Anglią, otrzymał własne organa rządowe, zajmujące się sprawami lokalnymi.
Podział administracyjny
Wielka Brytania składa się z czterech krajów historycznych (constituent countries).
W skład Zjednoczonego Królestwa wchodzą:
Kraj historyczny Stolica Ludność Język urzędowy Język używany
Anglia Anglia Londyn 50 095 000 angielski angielski, kornijski
Szkocja Szkocja Edynburg 5 060 000 angielski, szkocki gaelicki, szkocki angielski, szkocki gaelicki, szkocki
Walia Walia Cardiff 2 952 500 angielski, walijski angielski, walijski
Irlandia Północna Irlandia Północna Belfast 1 710 000 angielski, irlandzki angielski, irlandzki
Kraje historyczne te z kolei dzielą się na własne jednostki administracyjne:
* Anglia Anglia: 9 regionów, 46 hrabstw (w tym 7 hrabstw metropolitalnych)
* Szkocja Szkocja: 12 regionów, 32 jednostki administracyjne (zwane hrabstwami)
* Walia Walia: 3 miasta, 9 hrabstw, 10 hrabstw miejskich
* Irlandia Północna Irlandia Północna: 26 dystryktów
Wyspa Man i Wyspy Normandzkie nie są częściami Zjednoczonego Królestwa, lecz stanowią dependencje Korony brytyjskiej, których polityką zagraniczną kieruje Londyn.
Wielka Brytania posiada także szereg terytoriów zależnych w wielu rejonach globu.
Populacja
W kwietniu 2001 roku, powszechny spis ludności Wielkiej Brytanii, wykazał 58 789 194 ludności, trzecie największe zaludnienie na terenie Unii Europejskiej (po Niemczech i Francji), co w 2004 roku zostało oszacowane na 58 789 194 ludności na terenie całego kraju. 7 517 700 osób to mieszkańcy stolicy państwa - Londynu. Umiejętności pisania i czytania posiada 99% ludności, analfabetyzm występuje w znikomej ilości 1%. Obowiązek kształcenia się mają dzieci w wieku od 5 do 16 lat.
Migracje
Współcześni Brytyjczycy wywodzą się przede wszystkim z różnych ludów, które osiedliły się w Wielkiej Brytanii przed XII wiekiem - Celtów, Rzymian, Anglosasów i Normanów. W Zjednoczonym Królestwie mieszkają także liczne grupy stosunkowo niedawnych imigrantów z Afryki, Azji i Europy Wschodniej.
Od II wojny światowej Zjednoczone Królestwo przyjęło spore migracje ludności z Europy, Afryki oraz Południowej Azji. W 2001 roku 13,1% populacji stanowiły mniejszości narodowe, co wskazuje na najwyższy wskaźnik imigracji w Europie. W niektórych miastach Wielkiej Brytanii procent mniejszości narodowych jest bardzo wysoki, niemalże zbliżony do połowy ludności danego miasta i tak min. w Londynie stanowi 40,1%, w Birmingham 34,4% a w Leicester 39,5%. W maju 2004 roku, kiedy nastąpiło zwiększenie członków Unii Europejskiej odnotowano rekordową liczbę imigracji z krajów Europy centralnej i wschodniej, około 500 000 ludności. Zjednoczone Królestwo posiada również wysoki wskaźnik emigracji, w 2006 roku, zanotowano ze przynajmniej 5,5 mln osób urodzonych w Wielkiej Brytanii mieszka za granica, a kolejne pół miliona, mieszka i pracuje tam tymczasowo.
Głównym językiem jest angielski, choć w użyciu są także walijski, szkocki gaelicki, irlandzki i szkocki (scots). Imigranci posługują się także swoimi językami, np. urdu.
Nazwa państwa w językach używanych w Zjednoczonym Królestwie:
* angielski: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
* walijski: Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon
* szkocki gaelicki: An R?oghachd Aonaichte na Breatainn Mh?r agus Eirinn mu Thuath
* irlandzki: Riocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann
* szkocki: Unitit Kinrick o Great Breetain an Northren Ireland
* kornijski: An Rywvaneth Unys a Vreten Veur hag Iwerdhon Glédh.
Narodowości: Brytyjczycy 94,2% Hindusi 1,4% ludność z Indii Zachodnich 1,0% Pakistańczycy 0,8%
Religie: anglikanie 56,8% katolicy 13,1% prezbiterianie 7,0% metodyści 4,3% inni chrześcijanie 5,7% muzułmanie 1,4% żydzi 0,8% sikhowie 0,4% inni 9,8%
Geografia
Terytorium Anglii to w większości obszar pofałdowany z większymi górami na północy. Główne rzeki to Tamiza i Severn. Największymi miastami są Londyn, Birmingham, Manchester, Sheffield, Liverpool, Leeds, Bristol oraz Newcastle upon Tyne. Podmorski tunel niedaleko Dover łączy Wielką Brytanię z Francją.
Walia jest krajem górzystym, a jej najwyższy szczyt to Snowdon (1085 m). Na północ od głównego lądu leży wyspa Anglesey. Największym miastem i stolicą jest Cardiff, znajdujące się w południowej Walii.
Szkocja jest pod względem geograficznym krajem bardzo zróżnicowanym, z nizinami na południu i wschodzie oraz górami na północy i zachodzie, gdzie znajduje się najwyższy szczyt Wielkiej Brytanii - Ben Nevis (1343 m). W Szkocji można spotkać wiele zatoczek morskich, fiordów i jezior. U północnych wybrzeży rozsianych jest wiele wysp, takich jak Hebrydy, Orkady czy Szetlandy. Główne miasta to Edynburg, Glasgow i Aberdeen.
Irlandia Północna, obejmująca północno-wschodnią część wyspy Irlandia, jest krajem pagórkowatym. Główne miasta to Belfast i Derry.
Historia
Starożytność
W starożytności obszar dzisiejszej Wielkiej Brytanii zaczął być zasiedlany przez plemiona celtyckie. Prawdopodobnie przybyli oni z centralnej lub wschodniej Europy. Celtowie znali metody obróbki żelaza, dzięki czemu posiadali lepszą broń niż dotychczasowi mieszkańcy wyspy (którzy dalej stosowali brąz). Przypuszcza się, że napór Celtów spowodował ich migracje na tereny stanowiące dzisiaj Walię, Szkocję i Irlandię. Celtowie ciągle napływali do Brytanii przez kolejne 700 lat. Celtowie zajmują szczególne miejsce w historii Brytanii, gdyż to z nich właśnie wywodzi się duża liczba ludzi zamieszkujących obecnie Szkocję, Kornwalię, Walię i Irlandię. Ich kultura oraz język zostały przyjęte przez ówczesnych mieszkańców wyspy.
W 55 roku p.n.e. Brytanię odwiedził Juliusz Cezar i to co zobaczył opisał w swoim dziele O wojnie galijskiej.
Przyczyną inwazji Rzymian na Brytanię była pomoc, której mieszkający tam Celtowie udzielali Celtom z Galii. dostarczali oni im żywność, i udzielali schronienia na wyspie. Rzymianie chcieli powstrzymać te praktyki oraz przejąć kontrolę nad tamtejszą produkcją żywności. W trakcie dwóch pierwszych prób inwazji na Brytanię, dokonanych przez Cezara w 55 i 54 roku p.n.e., nie zdobyto żadnych terytoriów. Właściwy podbój Brytanii przez Rzymian rozpoczął sie w roku 43. Dzięki przewadze wojskowej oraz walkom jakie toczyli między sobą Celtowie, nie był on trudny. Największym aktem oporu było powstanie Celtów pod przywództwem Boudiki około roku 60-tego, lecz i to zostało stłumione. Rzymianie nie zdołali tylko podbić Kaledonii, czyli dzisiejszej Szkocji, mimo całego wieku starań. Ostatecznie na granicy pomiędzy Kaledonią a terenami przez nich zajętymi zbudowano fortyfikacje. W latach 121-129 powstał Mur Hadriana, a w roku 142 Mur Antoninusa.
Od około roku 367 wzmogły się ataki Celtów z Kaledonii. Wojsko rzymskie miało coraz większe kłopoty z ich odpieraniem. Było to odbiciem sytuacji, która miała miejsce na kontynencie i wieszczyła ona początek końca panowania Rzymian w Brytanii. w 409 roku ostatni żołnierze rzymscy zostali wycofani z Brytanii, a zromanizowani Celtowie pozostawieni sami sobie w obliczu najazdów.
Widocznymi śladami pobytu Rzymian w Brytanii są zbudowane przez nich drogi. Były one używane jeszcze długo po tym jak Rzymianie odeszli. W tym okresie powstało także wiele miast. Niektóre z nich były początkowo obozami wojskowymi (po łacinie castra). Pochodne tego wyrazu można odnaleźć w nazwach miast takich jak Lancaster, Winchester, Leicester, Gloucester.
Średniowiecze do XI w.
W VI w. Anglia została podbita przez plemiona anglosaskie, które z czasem stworzyły system państw, zwany heptarchią, na który składało się 7 głównych królestw walczących o hegemonię. Pod koniec tego samego wieku rozpoczęła się chrystianizacja tych ziem. W IX w. największe znaczenie uzyskał Wessex. W tych czasach rozpoczęły się najazdy Normanów na Wyspy Brytyjskie, którzy podbili znaczną część Anglii, tworząc na tych obszarach tzw. Danelaw.
Średniowiecze od XI w.
W XI w. Normanowie z francuskiej Normandii podjęli udaną inwazję na Anglię, a jej królem został w 1066 ich dowódca Wilhelm I Zdobywca. Po wygaśnięciu dynastii normandzkiej (1135) na tronie Anglii zasiedli w 1154 Plantageneci. W XI-XIII w. dokonał się podbój Walii, a rozpoczął Irlandii i Szkocji. W 1337 Edward III wysunął roszczenia do dziedzictwa tronu francuskiego po Kapetyngach, co doprowadziło do wybuchu wojny stuletniej w latach 1337-1453. W 1399 na tronie Anglii zasiedli Lancasterowie. W 1455 wybuchły walki o tron między Lancasterami a Yorkami (tzw. wojna Dwóch Róż), które zakończyły się w 1485 objęciem tronu przez Henryka VII z dynastii Tudorów.
XVI-XVII wiek
W 1534 Henryk VIII uniezależnił Kościół Angielski od Stolicy Apostolskiej, ogłaszając się jego głową, a przez to tworząc nowe wyznanie religii chrześclijańskiej ? anglikanizm. Pokonanie w 1588 hiszpańskiej Wielkiej Armady wzmocniło pozycję polityczną Anglii i stworzyło podstawy jej morskiej potęgi. Po wygaśnięciu Tudorów w 1603 władze przejęli szkoccy Stuartowie, łącząc oba państwa unią personalną.
XVIII wiek
W 1707 dotychczasowa unia personalna łącząca Anglię ze Szkocją została przekształcona w unię realną. Powstało wówczas Królestwo Wielkiej Brytanii. W 1714 na jego tronie zasiedli władcy z dynastii hanowerskiej. W XVIII w. Wielka Brytania podejmowała walkę z Francją o dominację morską i kolonialną zdobywając w 1713 Gibraltar, Akadię i Nową Fundlandię, a w 1763 Kanadę, Luizjanę i Florydę. W wyniku amerykańskiej walki o niepodległość 1775-1783 Wielka Brytania musiała uznać niepodległość swoich 13 kolonii. W 1793 Wielka Brytania przystąpiła do wojny przeciwko rewolucyjnej i napoleońskiej Francji.
XIX wiek
Do 1815 Wielka Brytania zainicjowała 6 koalicji antynapoleońskich. W 1801 utworzono Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii. W 1837 tron objęła królowa Wiktoria, panująca do 1901, pod rządami której Wielka Brytania stała się największym imperium światowym. Do 1849 zwierzchnictwem brytyjskim objęte zostały Indie, w 1875 dokonali zakupu akcji Kanału Sueskiego, a także m.in.: w 1878 zajęli Cypr, w 1882 Egipt, w 1886 objęli zwierzchnictwo nad Birmą, do 1898 podbili Sudan.
Lata 1901-1945
W 1901 na tronie zasiedli władcy z dynastii koburskiej (od 1917 zwanej windsorską), panującej w Wielkiej Brytanii do dziś. 1902 w celu powstrzymania ekspansji rosyjskiej na Bliskim Wschodzie Wielka Brytania zawarła sojusz z Japonią. W sierpniu 1914 Wielka Brytania wypowiedziała Niemcom wojnę. Po jej zakończeniu wojny pozycja mocarstwowa Wielkiej Brytanii uległa zachwianiu, jej liczne domina stały się suwerenne np.: Kanada, Australia, Nowa Zelandia. W 1936 Irlandia uzyskała niepodległość, Wielkiej Brytanii pozostała jedynie Irlandia Północna, czyli Ulster. Po ataku Niemiec w 1939 na Polskę Wielka Brytania wypowiedziała Niemcom wojnę, która ostatecznie zburzyła jej imperialną pozycje na świecie. Wszystkie jej kolonie uzyskały do lat 60. suwerenność.
Historia Wielkiej Brytanii po 1945 roku
W 1945 Wielka Brytania została członkiem-założycielem ONZ i stałym członkiem jej Rady Bezpieczeństwa ONZ. W 1949 uzyskała członkostwo w NATO, w latach 1960-1972 była członkiem EFTA, a od 1973 EWG.
W 1979 władzę przejęła Partia Konserwatywna, która utrzymała ją aż do 1997. Pozycja konserwatystów uległa dodatkowo umocnieniu po udanej interwencji na Falklandach, które zostały zajęte przez Argentynę w 1982. W 1991 siły Wielkiej Brytanii wzięły udział w operacji uwolnienia Kuwejtu spod okupacji Iraku, a od 1992 biorą udział w siłach pokojowych ONZ w Jugosławii. W 1997, zgodnie z wcześniejszymi umowami oddała Chinom Hongkong. W XXI wieku Wielka Brytania powróciła jako jedna z wiodących potęg w nowoczesnym świecie poprzez interwencje na Bliskim Wschodzie ( po stronie USA) i zaangażowanie w byłej Jugosławii.
Gospodarka
Zjednoczone Królestwo jest państwem o gospodarce kapitalistycznej, drugim co do PKB rynkiem w Europie (po Niemczech i przed Francją) a czwartym na świecie (po USA, Japonii i Niemczech). W ciągu ostatnich dwóch dekad rząd dokonał prywatyzacji wielu przedsiębiorstw państwowych, odchodząc w znacznym stopniu od zasad tzw. państwa opiekuńczego (welfare state). Intensywne, wysoko zmechanizowane i wydajne rolnictwo zaspokaja potrzeby żywnościowe kraju w 60%, przy czym w tym dziale gospodarki zatrudniony jest tylko 1.5% społeczeństwa. Wielka Brytania posiada bogate złoża węgla, gazu ziemnego i ropy naftowej. Usługi, głównie bankowe i ubezpieczeniowe, stanowią największy udział w brytyjskim PKB i w tym sektorze Wielka Brytania jest druga na świecie za USA, natomiast przemysł traci na znaczeniu.
Największe firmy
* British Petroleum (branża naftowa)
* Royal Dutch Shell (brytyjsko?holenderski koncern naftowy)
* HSBC (sektor bankowy)
* Royal Bank of Scotland Group (sektor bankowy)
* Barclays Bank (sektor bankowy)
* Reuters (media)
* Unilever (brytyjsko?holenderski koncern branży FMCG)
* Imperial Chemical Industries (przemysł chemiczny)
* BAE Systems (przemysł lotniczy)
* BT Group (łączność)
* BG Group (energetyka)
* Virgin Group (konglomerat)
* British Airways (lotnictwo)
* Vodafone (telekomunikacja)
* Corus (metalurgia)
* Rio Tinto (górnictwo)
* BHP Billiton (brytyjsko australijski koncern górniczy)
Nauka i oświata
W Wielkiej Brytanii znajduje się duża liczba znakomitych uniwersytetów: Oxford, Cambridge, University College London, Imperial College, King's College. Zjednoczone Królestwo wydało wielu wspaniałych naukowców takich jak Isaac Newton, James Watt, Charles Darwin,Alexander Fleming i Graham Bell. Co do liczby nagród Nobla, Brytyjczycy są w drugim miejscu po obywatelach Stanów Zjednoczonych.
Na terenie Wielkiej Brytanii, znajdują się polskie szkoły działające w soboty tzw. Szkoły Przedmiotów Ojczystych działające przez Polską Macierz Szkolną Zagranicą.
Literatura
Dramaturg William Shakespeare jest chyba najsłynniejszym pisarzem na świecie. Inni dobrze znani pisarze to Agatha Christie, Charles Dickens, sir Arthur Conan Doyle, Geoffrey Chaucer, Jane Austen, J.R.R. Tolkien oraz J.K.Rowling. Wśród poetów na uwagę zasługują Robert Burns, Thomas Hardy, John Milton, Alfred Tennyson, Rudyard Kipling, Dylan Thomas i William Wordsworth.
Muzyka
Wielka Brytania odgrywa także dużą rolę we współczesnej muzyce rozrywkowej, stanowiąc kraj pochodzenia dla wielu cenionych zespołów i wykonawców rockowych. Również tam biorą swój początek różne rodzaje muzyki elektronicznej, np. acid, house, jungle, drum and bass i trip hop, które w całości lub części powstały w Zjednoczonym Królestwie.
Kynologia
W kynologii Wielka Brytania uznawana jest powszechnie za wiodącą pod względem hodowli i rozwoju ras psów, zaś coroczna wystawa KC(UK) Crufts pod patronatem Rodziny Królewskiej to najstarsze, największe i najbardziej prestiżowe wydarzenie kynologii światowej.
Wielka Brytania uznawana jest za ojczyznę masonerii, wśród królów brytyjskich, artystów i mężów stanu, było wielu masonów.