Geografia

Bhutan jest górzystym krajem bez dostępu do morza leżącym we wschodniej części Himalajów, pomiędzy Tybetem w Chinach na północy, a indyjskimi stanami Assam i Bengal Zachodni na południu i wschodzie i Sikkim na zachodzie. Na północy wznoszą się Himalaje Wysokie osiągające wysokości powyżej 7300 m n.p.m. (najwyższy szczyt Kula Kangri 7553 m), które obniżają się w kierunku południowym tworząc Himalaje Małe, poprzecinane żyznymi dolinami rzek: m.in. Sankosz i Manas.

Klimat zwrotnikowy wilgotny, monsunowy; tropikalny na południu, chłodne zimy i gorące lata w dolinach, ostre zimy i chłodne lata w Himalajach.

Góry do 3500 m są pokryte lasami zajmującymi ponad 50% powierzchni kraju. Powyżej 3500 m występują łaki alpejskie i wieczne śniegi.

Historia

Początki historii Bhutanu są mało znane, lecz odnalezione kamienne narzędzia i megality wskazują, że tereny te zamieszkane były już między XX a XV wiekiem p.n.e.

W VIII wieku indyjski jogin Guru Rinpocze (Padmasambhava) rozpowszechnił w Bhutanie buddyzm Diamentowej Drogi. Do początku XVII wieku Bhutan nie stanowił jednolitego państwa, tylko był złożony z wielu drobnych, wzajemnie zwalczających się prowincji.

Shabdrung Ngawang Namgyal, lama przybyły w 1616 roku z Tybetu doprowadził do zjednoczenia kraju, wprowadził system dwuwładzy świeckiej i religijnej oraz stworzył system ufortyfikowanych klasztorów. Po śmierci Shabdrunga w 1651 kraj ponownie był targany wojnami domowymi. W 1772 Bhutan po raz pierwszy został zaatakowany przez Brytyjczyków. Wielka Brytania zaatakowała ponownie w 1864 roku i po 5-miesięcznej walce, w 1865 podpisano pokój, na mocy którego Bhutan został zmuszony do zrzeczenia się części terytorium na południu, otrzymując jednak w zamian coroczną rekompensatę.

17 grudnia 1907 roku zgromadzenie reprezentantów mnichów buddyjskich, urzędników i ludności wybrało pierwszego dziedzicznego króla, którym został popierany przez Brytyjczyków Ugyen Wangchuck, kończąc tym samym system dwuwładzy. W 1910 król podpisał układ z Wielką Brytanią, w którym zgodził się na objęcie kraju brytyjskim protektoratem w zamian za podwojenie rekompensaty.

Po odzyskaniu niepodległości przez Indie w 1947, w 1949 został podpisany bhutańsko-indyjski traktat o przyjaźni, na mocy którego zaanektowane przez Brytyjczyków bhutańskie prowincje zostały zwrócone, a Indie zobowiązały się prowadzić politykę obronną i zagraniczną oraz pomagać mu gospodarczo. Trzeci bhutański król, panujący od 1953 Jigme Dorji Wangchuck otworzył kraj na świat i doprowadził do przyjęcia w 1971 do ONZ. W latach 1990-1991 wybuch niezadowolenia mniejszości nepalskiej zagroził stabilności kraju. Podczas zamieszek w Thimphu zginęło kilkaset osób, a znaczna część Nepalczyków została zmuszona do opuszczenia kraju. 18 lipca 2008 roku 27-letni król Bhutanu Jigme Khesar Namgyel Wangchuck podpisał pierwszą konstytucję, przyjętą tego dnia przez parlament.

Ustrój polityczny

Dziedziczna monarchia konstytucyjna; głową państwa jest król (Druk Gyalpo), który zgodnie z reformami wprowadzonymi w 1998 może być odwołany głosami 2/3 150-osobowego Zgromadzenia Narodowego (Tshogdu).

Jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe jest wybierane na 3 lata i składa się z 3 kategorii członków:

• 105 przedstawicieli 20 bhutańskich prowincji
• 10 przedstawicieli klasztorów buddyjskich
• 35 przedstawicieli mianowanych przez króla

Zgromadzenie zbiera się 2 razy w roku, lecz przewodniczący zgromadzenia może zwoływać nadzwyczajne sesje w szczególnych wypadkach. Rozporządzenia króla i rządu są zatwierdzane przez zgromadzenie zwykłą większością głosów.

Rada Ministrów, której przewodniczy Prezes Rady Ministrów, jest mianowana przez króla i zatwierdzana przez Zgromadzenie Narodowe na 5-letnią kadencję.

Kraj podzielony jest na 20 prowincji zwanych Dzongkhag. Przewodniczący prowincji (Dzongdag) jest wybierany w powszechnych wyborach na okres 3 lat. Od 1988 utworzono składające się z 4 prowincji strefy, kolejny szczebel władzy samorządowej. Na czele strefy stoi Chichab, który jest organem zwierzchnim w stosunku do szefów prowincji. Każda z prowincji jest podzielona na bloki składające się z kilku wsi. Na czele bloku stoi Gup, którego rolą jest przekazywanie mieszkańcom rozporządzeń rządu.

Bhutan podpisał w 1949 traktat z Indiami, na podstawie którego jest politycznie nadzorowany przez Indie, a te odpowiedzialne są za jego obronę.

Podział administracyjny

Bhutan jest podzielony na 20 prowincji zwanych Dzongkhag:

Podział administracyjny Bhutanu

1. Dystrykt Bumthang,
2. Dystrykt Chukha (lub Chhukha),
3. Dystrykt Dagana,
4. Dystrykt Gasa,
5. Dystrykt Haa (lub Ha).
6. Dystrykt Lhuntse (lub Lhuntshi),
7. Dystrykt Mongar,
8. Dystrykt Paro,
9. Dystrykt Pemagatshel (lub Pemgatshel),
10. Dystrykt Punakha,
11. Dystrykt Samdrup Jongkhar,
12. Dystrykt Samtse (lub Samchi),
13. Dystrykt Sarpang,
14. Dystrykt Thimphu,
15. Dystrykt Trashigang (lub Tashigang),
16. Dystrykt Trashiyangste,
17. Dystrykt Trongsa (lub Tongsa),
18. Dystrykt Tsirang (lub Chirang),
19. Dystrykt Wangdue Phodrang (lub Wangdi Phodrang),
20. Dystrykt Zhemgang (lub Shemgang).

Ludność

Szacowana przez CIA World Factbook wielkość populacji na 2 232 291 mieszkańców jest kwestionowana. Z oficjalnego spisu mieszkańców sporządzonego w 2003 przez rząd Bhutanu wynika, że kraj ten zamieszkuje 734 340 obywateli. Tak znaczna różnica wynika z faktu, że CIA  aktualizuje dane o wskaźnik przyrostu naturalnego przekazany na początku lat 70. XX wieku przez rząd Bhutanu Organizacji Narodów Zjednoczonych. Uważa się, że Bhutan zawyżył wówczas liczbę mieszkańców, aby zostać przyjętym do tej organizacji (do ONZ mogły wówczas zostać przyjęte jedynie państwa, których liczba mieszkańców przekraczała 1 mln), a podawane dziś informacje są bliższe prawdzie.

Gęstość zaludnienia wynosi 45 osób na km² co oznacza, że Bhutan jest jednym z najmniej zaludnionych państw Azji. 20% mieszkańców Bhutanu mieszka w małych miasteczkach, głównie na południu i w centrum kraju. Największym miastem jest stolica Thimphu, którą zamieszkuje 50 tys. mieszkańców, innymi większymi miastami są Paro i Phuentsoling.

Wśród mieszkańców Bhutanu dominującą grupą jest Ngalop osadzona głównie na zachodzie kraju i Scharchop, którzy związani są ze wschodem Bhutanu, reszta to Nepalczycy i Hindusi.

Narodowym językiem jest dzongkha i stanowi, obok angielskiego, język oficjalny. Pismo jest nazywane chhokey i jest bardzo podobne do pisma tybetańskiego. Rząd klasyfikuje 19 dialektów dżonkgha. lepcza jest używany na zachodzie, tshangla na wschodzie, język nepalski jest szeroko używany na południu.

Odsetek ludności umiejącej czytać i pisać w Bhutanie wynosi tylko 42,2% (56,2% mężczyzn i 28,1% kobiet). U dzieci w wieku 14 lat i młodszych odsetek ten wynosi 39,1%, u osób w wieku 15-59 lat 56,9% a u osób powyżej 60 lat tylko 4%.

Średnia wieku populacji wynosi 20,4 lat. Średnia długość życia wynosi 62,2 lat (61 dla mężczyzn i 64,5 dla kobiet). Na 100 kobiet przypada 107 mężczyzn.

Miasta Bhutanu

• Bajo
• Jakar
• Mongar
• Paro - w Paro znajduje się międzynarodowe lotnisko
• Punakha - stara stolica
• Phuentsholing
• Samdrup Jongkhar
• Thimphu - największe miasto w Bhutanie, stolica
• Trashigang
• Trongsa
• Bumthang - kulturowe centrum Bhutanu

Kultura

Dzięki ukształtowaniu terenu Bhutan nie był podatny na zewnętrzne wpływy kulturowe. Długo utrzymywano tu politykę srogiego izolacjonizmu zarówno kulturalnego jak i ekonomicznego, aby zachować dziedzictwo kraju i odrębność. Jeszcze w ostatnich dekadach dwudziestego wieku tylko nieliczni cudzoziemcy mogli odwiedzać Bhutan, dzięki czemu pomyślnie zachował on swoją tradycję i obyczaje.

Bhutańskie dziedzictwo opiera się przede wszystkim na starożytnej kulturze tybetańskiej i na buddyzmie. Dżongkha i sharchop, najczęściej używane języki, są blisko spokrewnione z tybetańskim, a tybetańscy mnisi czytają i piszą starożytną odmiana języka tybetańskiego.

Tradycyjnym strojem mężczyzn jest gho, a kobiet kira.

Istotnym aspektem kultury jest bardzo rozpowszechnione łucznictwo - bhutański sport narodowy. Zawodom towarzyszą różnego rodzaju uroczystości. Współzawodniczą ze sobą wsie i miasteczka.

Drugim sportem narodowym jest digor, dyscyplina podobna do pchnięcia kulą. Piłka nożna w Bhutanie staje się coraz popularniejszym sportem. W 2002 reprezentacja Bhutanu w piłce nożnej rozegrała w Thimphu mecz z drużyną Montserratu, wygrywając go 4:0.

Rigsagar jest nowym stylem popularnej w Bhutanie muzyki, granej zarówno na tradycyjnych jak i elektrycznych instrumentach.

Charakterystyczną budowlą w Bhutanie jest dzong.

Religie

• buddyzm  – 72,04%
  
• hinduizm – 23%
  
• islam – 4%
  
• tradycyjne religie etniczne – 0,5%
  
• zielonoświątkowcy – 0,3%
  
• protestantyzm – 0,13%
  
• katolicyzm – 0,03%

Gospodarka

Bhutan należy do państw o najniższym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. PKB na 1 mieszkańca, wg parytetu siły nabywczej, wynosił 1,3 tys. USD (2002). Dopiero w 1956 zniesiono niewolnictwo. Zdecydowana większość mieszkańców czynnych zawodowo jest zatrudniona w rolnictwie i leśnictwie (ok. 91%). Na wsi utrzymują się feudalne stosunki. Grunty orne zajmują ok. 3% powierzchni kraju, a łąki i pastwiska – ok. 6%. Większość ziemi uprawnej jest w posiadaniu klasztorów buddyjskich i wielkich właścicieli. Uprawia się głównie ryż, pszenicę, jęczmień, proso i kukurydzę, poza tym ziemniaki, rośliny strączkowe, jutę, tytoń. W płd. części kraju pojawia się sadownictwo (mango, pomarańcze, jabłoń) oraz uprawa kardamonu. W górach koczownicze pasterstwo owiec, jaków i kóz, na południu przyzagrodowa hodowla bydła i trzody chlewnej. Dużą rolę odgrywa leśnictwo, gł. eksploatacja drewna tekowego. Niewielkie wydobycie węgla kamiennego, surowców budowlanych oraz grafitu. Dopiero w latach 70. powstały pierwsze obiekty przemysłowe: elektrownie wodne, zakłady włókiennicze, przetwórstwa owoców, tartaki oraz cementownia i fabryka zapałek. Dobrze rozwinięte rzemiosło artystyczne, zwłaszcza tkactwo, snycerstwo, wyrób białej broni i obróbka metali.

Eksport energii elektrycznej, drewna, węgla, wosku, kości słoniowej i cementu. Import wyrobów przemysłowych, żywności, paliw. Gł. partnerzy handlowi: Indie (ok. 90% obrotów), Singapur.

W 1967 została wydana pierwsza gazeta bhutańska – Kuensel.

Od 1968 roku w Bhutanie istnieje lotnisko, które przyjmuje regularnie samoloty pasażerskie z Katmandu i Delhi. Od tego samego roku kraj jest przejezdny z zachodu na wschód dzięki wybudowaniu asfaltowej szosy. Aby przejechać przez Bhutan, trzeba wykazać się nie lada mocnymi nerwami. "Niebiański trakt stu tysięcy zakrętów" to 600 km nieustannych, ostrych zakrętów, nawrotów, przez cały czas na krawędzi głębokich przepaści. Na jego przejechanie potrzeba przynajmniej trzech dni. Zbudowany został pod nadzorem wojska hinduskiego, które odpowiada za jego utrzymanie. Przy budowie szosy zatrudniono tysiące robotników nepalskich i hinduskich, często z całymi rodzinami.

Obecnie w Bhutanie jest 15 tys. użytkowników Internetu i 23 tys. posiadaczy telefonów komórkowych. Wciąż jednak nie rozpowszechniły się np. coca-cola czy dyskoteki, nie istnieją również żadne związki zawodowe, a do niedawna w Bhutanie nie było też partii politycznych.

Telewizja była nieznana do 1995 roku, obecnie nie jest jeszcze rozpowszechniona. Można odbierać kanały radiowe m.in. Bhutan Broadcasting Service.

Bhutański lama Dzongsar Jamyang Khyentse Rinpoche znany jest jako reżyser, który napisał scenariusz filmów The Cup (1999) i Podróżnicy i Magicy (2003).

Edukacja

W klasztorach młodzi ludzie uczą się czytać święte księgi buddyjskie, a także poznają arkana sztuki malarskiej, złotniczej, uczą się tańców narodowych i języka angielskiego. Praktycznie każda rodzina wysyła do klasztoru przynajmniej jednego syna w wieku sześciu lat. Nauka trwa 10 lat.

Nauka jest bezpłatna. Studenci wysyłani są na studia do Stanów Zjednoczonych, Japonii i Anglii. Po ukończeniu ich mają obowiązek wrócić do kraju i najpierw przejść kurs przystosowawczy w jednym z klasztorów, a następnie przepracować pięć lat na rzecz państwa.