Liechtenstein (, wymowa polska i), Księstwo Liechtensteinu (niem. Fürstentum Liechtenstein i, ) (przez mieszkańców nazywane Liachtaschta) – małe górskie państwo w Europie Zachodniej, leżące pomiędzy Austrią i Szwajcarią. Główną rzeką jest Ren, a stolicą Vaduz. Liechtenstein jest krajem podwójnie śródlądowym. Należy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz strefy Schengen.
Stolica
Język urzędowy
Ustrój polityczny
Głowa państwa
Szef rządu
Powierzchnia km2
Powierzchnia na świecie
Liczba ludności
Ludność na świecie
Gęstość zaludnienia
Jednostka monetarna
Strefa czasowa
Hymn państwowy
Kod ISO 3166
Domena Internetowa
Kod samochodowy
Kod telefoniczny
Religia dominująca
PKB
PKB na osobę
Obecne tereny Liechtensteinu już ponad 1500 lat temu zostały zasiedlone przez Alemanów i Germanów. W tym czasie Karol Wielki włączył te ziemie do swego imperium. Przez wieki te tereny były podzielone na dwa hrabstwa: jedno ze stolicą w Vaduz, a drugie w Schellenburgu. Obydwa hrabstwa zostały zakupione przez ród Liechtenstein (jego nazwa pochodzi od twierdzy w pobliżu Wiednia o takiej samej nazwie).
W 1719 r. te ziemie zostały uznane przez Austrię za suwerenne księstwo w granicach Cesarstwa Niemieckiego. W roku 1806 cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego (narodu niemieckiego) Franciszek II (I) Habsburg został zmuszony przez Napoleona do abdykacji i zrzeczenia się tytułu cesarza rzymskiego. Liechtenstein w 1806 r. został członkiem Związku Reńskiego, który miał zastąpić cesarstwo i pozostał w nim do roku 1814 r. W latach 1815-1866 był członkiem Związku Niemieckiego. Przez te wszystkie lata księstwo utrzymywało ścisłe kontakty gospodarcze i polityczne z Austrią. Wynikiem tego było 1866 r. wystąpienie z nią ze Związku Niemieckiego i uzyskanie przez Liechtenstein pełnej niepodległości.
Podczas I wojny światowej państwo było neutralne. Po wojnie więzy z Austrią zostały zastąpione przez kontakty z Szwajcarią. W 1921 r. w Liechtensteinie ustanowiono konstytucję, według której kraj jest monarchią o demokratyczno-parlamentarnej formie rządów. W 1924 r. państwo weszło w skład szwajcarskiego związku celnego. Liechtenstein związał się ze Szwajcarią również unią monetarną i pocztową.
W 1949 r. państwo zostało członkiem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, a w 1978 r. zostało przyjęte do Rady Europy. W 1984 r. książę Franciszek Józef przekazał władzę Hansowi Adamowi II. W tym samym roku przyznano kobietom prawo głosu w wyborach powszechnych. W 1989 r. zmarł książę Franciszek i władzę przejął obecny książę Hans II. Rok później Liechtenstein został przyjęty do ONZ. W 1991 r. kraj wstąpił do EFTA. W 2003 r. ogólnonarodowe referendum zwiększyło uprawnienia monarchy. Tym samym Księstwo zostało pierwszym państwem europejskim, które przywróciło klasyczną monarchię, radykalnie ograniczając demokrację parlamentarną.
Liechtenstein pod względem ustrojowym stanowi monarchię konstytucyjną. Od 1989 panuje tu książę Hans-Adam II (Jan Adam II). Bieżące sprawy polityczne podlegają księciu następcy tronu (kronprinz) Alojzemu (Alois von Liechtenstein).
Władza prawodawcza należy do księcia i landtagu, liczącego 25 deputowanych i wybieranego co cztery lata w wyborach proporcjonalnych. Książę ma prawo absolutnego veta w stosunku do ustaw uchwalanych przez parlament.
Najważniejsze partie polityczne Liechtensteinu to aktualnie: Unia Ojczyźniana (Vaterländische Union, VU), Postępowa Partia Obywatelska Liechtensteinu (Fortschrittliche Bürgerpartei in Liechtenstein, FBL) i Wolna Lista (Freie Liste).
Władza wykonawcza uzewnętrznia się w osobie premiera i rządu jako kolegium. Obecnie funkcję szefa egzekutywy sprawuje Otmar Hasler, wspomagany przez 4 ministrów (tzw. radców rządowych), mianowanych przez księcia na wniosek landtagu. Książę ma prawo do zdymisjonowania rządu i powołania gabinetu przejściowego, który musi w ciągu 4 miesięcy uzyskać votum zaufania parlamentu.
Władza judykatywna należy do sądów, w tym do składającego się z 5 sędziów Sądu Najwyższego. Sędziowie mianowani są przez księcia; raz mianowani są jednak nieusuwalni.
Interesy zewnętrzne Liechtensteinu prowadzone są głównie przez Szwajcarię. Przejścia graniczne do Austrii obsługiwane są przez szwajcarską służbę graniczną i celną. Na granicy ze Szwajcarią nie ma żadnych posterunków.
Liechtenstein jest monarchią, w której władca ma od czasu referendum konstytucyjnego w marcu 2003 największą realną władzę polityczną w Europie (nie licząc Watykanu). Żadna zmiana konstytucji nie może być przeprowadzona bez zgody księcia. Z drugiej strony monarchia może być zniesiona drogą referendum.
Liechtenstein składa się z 11 gmin. 6 z nich (w tym stolica kraju Vaduz) przyporządkowana jest regionowi Oberland, pozostałe przynależą Unterlandowi. Jednostki administracyjne są bardzo rozdrobnione (np. gmina Vaduz składa się z 6 części), co wynika z dawnego podziału feudalnego księstwa.
Unterland:
Oberland:
Liechtenstein położony jest nad górnym Renem, w Alpach. Cała granica zachodnia państwa przebiega wzdłuż biegu Renu, wschodnia zaś wyznaczana jest przez łańcuchy alpejskie. Najwyższym szczytem Liechtensteinu jest Grauspitz o wysokości 2599 m n.p.m.
Powierzchnia Liechtensteinu zwiększyła się o około 0,5 km2 (kosztem Austrii) a granica wydłużyła o 1,9 km, gdy 28 grudnia 2006 roku rząd dokładnie określił granicę państwa.
Mniej niż dwie trzecie ludności podaje się za rodowitych Liechtensteinczyków, ludność obca to z kolei w większości Niemcy ze Szwajcarii (11%), Austrii (6%) i RFN (4%) oraz Włosi (3%), Jugosłowianie (3%), Turcy (3%) i inni.
W księstwie językiem urzędowym jest niemiecki, jakkolwiek większość mieszkańców posługuje się na co dzień dialektem alemańskim języka niemieckiego (tzw. Schwyzer Dytsch). Liechtenstein jest jedynym państwem niemieckojęzycznym, w którym mowa ta pełni funkcję jedynego dopuszczonego do obiegu języka (brak dopuszczonych języków mniejszościowych tak jak w Austrii i w Niemczech).
W czerwcu 2003 większość mieszkańców Liechtensteinu uważała się za katolików (75% ogółu), 7% przynależało do kościoła ewangelickiego, 4% podało się za muzułmanów, z kolei 11% mieszkańców określiło się jako ateiści lub bezwyznaniowcy. W Liechtensteinie katolicyzm jest religią państwową. 2 grudnia 1997 zostało powołane przez Jana Pawła II oddzielne arcybiskupstwo w Vaduz.
Liechtenstein jest jednym z najbogatszych państw świata. W Liechtensteinie mają swoją siedzibę liczne firmy zagraniczne i towarzystwa finansowe (korzystne przepisy podatkowe).
0 - 14 lat 17,6%
15 - 64 lat 70,4%
ponad 64 lata 12%
Wiek (mediana)
W całej populacji 39,22 lat
Mężczyzn 38,74 lat
Kobiet 39,68 lat
Przyrost naturalny 0,82%
Współczynnik urodzeń 10,41 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 7,06 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji 4,8 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu 1,01 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat 0,98 mężczyzn/kobiet
15 - 64 lat 0,99 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat 0,71 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji 4,7 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej 6,34 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej 3,05 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 79,55 lat
Mężczyzn 75,96 lat
Kobiet 83,16 lat
Rozrodczość 1,51 urodzin/kobietę
Liechtenstein nie posiada własnej armii. Bezpieczeństwo zewnętrzne państwu zapewnia Szwajcaria. Jednak gdyby zaszła taka potrzeba, wcielony do wojska może zostać każdy mężczyzna do 60 roku życia. Jak na razie nie było to potrzebne.
W Liechtensteinie jest 105 km dróg o twardej nawierzchni. Linii kolejowych jest 9,5 km (regionalne połączenie z Feldkirch w Austrii do Buchs w Szwajcarii obsługują Österreichische Bundesbahnen), a śródlądowych szlaków wodnych 25 km.
W Liechtensteinie działają dwa dzienniki: Liechtensteiner Vaterland i Lichtensteiner Volksblatt. Nie podlegają one kontroli władz, ale są administrowane przez partie polityczne. Vaterland przez VU, a Volksblatt przez FBP. W kraju działa również stacja radiowa.