Polityka
Scentralizowana demokracja z gospodarką rynkową.
Jednoizbowy, 120-osobowy parlament (Izba Reprezentantów) wybierany jest mieszanym systemem proporcjonalnym na 3 lata. Cztery mandaty są zastrzeżone dla Maorysów. Połowę pozostałych mandatów rozdziela się w zależności od poparcia, jakie zdobędzie dane ugrupowanie w osobnym głosowaniu "partyjnym", reszta członków parlamentu reprezentuje okręgi wyborcze.
Gubernator generalny (przedstawiciel brytyjskiego monarchy) wyznacza premiera stojącego na czele parlamentarnej większości. Premier z kolei ustala skład gabinetu odpowiedzialnego przed parlamentem.
Najwyższym organem władzy jest Rada Wykonawcza, w skład której wchodzi gubernator generalny oraz gabinet rządu. Na jego czele stoi premier.
Ustrój polityczny
Nowa Zelandia jest monarchią konstytucyjną (oficjalny status dominium brytyjskiego) o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów, członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Kraj nie posiada konstytucji w rozumieniu europejskim. Podobnie jak w Wielkiej Brytanii za ustawę zasadniczą obowiązuje zbiór aktów prawnych uchwalanych w różnym czasie. Głową państwa jest brytyjski monarcha, który jest reprezentowany przez Gubernatora generalnego. Jest on wybierany w porozumieniu monarchy i rządu Nowej Zelandii na 5-letnią kadencję.
Główne partie polityczne
* Labour Party (Partia Pracy, zał. 1916);
* Progressive Party, zał. 2002);
* National Party (Partia Narodowa ? konserwatywna, zał. 1936);
* Alliance Party (Partia Sojuszu);
* ACT ? Association of Consumers and Taxpayers (Stowarzyszenie Konsumentów i Płatników Podatków);
* Green Party (Partia Zielonych);
* United Future Party (Partia Zjednoczonej Przyszłości);
* New Zealand First Party (Partia Najpierw Nowa Zelandia);
* M?ori Party.
Podział administracyjny
Terytorium Nowej Zelandii dzieli się na 16 regionów oraz miasta i okręgi. Wyspy Chatham stanowią oddzielny okręg, niewłączony do żadnego regionu.
Terytoria zależne
* Dependencja Rossa ? terytorium zależne
* Niue ? terytorium posiadające status państwa stowarzyszonego
* Tokelau ? terytorium zależne
* Wyspy Cooka ? terytorium posiadające status państwa stowarzyszonego
Siły zbrojne
Nowa Zelandia co roku wydaje 729 000 000 $ na ten cel, co stanowi 1,3% PKB. W tym kraju nie ma obowiązkowej służby wojskowej. Siły lądowe liczą 4 400 osób i dysponują 20 lekkimi czołgami Scorpion. Marynarka Wojenna liczy 2 100 osób i dysponuje 4 fregatami oraz 4 kutrami patrolowymi. Lotnictwo liczy 3 050 osób oraz 42 samoloty bojowe: 14 A-4K i 5 TA-4K
Historia
Do ok. 1000 r. Nowa Zelandia była bezludna, aż zaczęli przypływać z wysp Oceanii i osiedlać się Maorysi. Najpierw zasiedlili Wyspę Północną a potem następne.
Europejskim odkrywcą wysp był holenderski podróżnik Abel Tasman w 1642, który przy próbie wysadzenia załogi na zachodnim wybrzeżu został zaatakowany przez krajowców, co skończyło się śmiercią czterech ludzi. Po tym wydarzeniu odpłynął. Kolonizacja zaczęła się po 127 latach, kiedy w 1769 została ponownie odkryta przez brytyjskiego podróżnika i odkrywcę Jamesa Cooka. Pierwsze kilkadziesiąt lat to czas konfliktów między Maorysami a brytyjskimi kolonizatorami. Dopiero 6 lutego 1840 podpisano porozumienie pomiędzy 500 przywódcami maoryskich plemion a reprezentacją brytyjskiej korony. Był to "Traktat Waitangi", uważany przez historyków za dokument tworzący Nową Zelandię. Na pamiątkę tamtego wydarzenia co roku 6 lutego obchodzi się święto narodowe "Waitangi Day". Jednak podpisanie porozumienia nie zakończyło sporów między Maorysami a Europejczykami i dochodziło do wielu zbrojnych potyczek. Potyczki te w II połowie XIX wieku przekształciły się w dwie krwawe wojny przegrane przez Maorysów.
Od 1856 Nowa Zelandia miała własny rząd w ramach brytyjskiej kolonii. W 1907 uzyskała status dominium, a od 1947 stała się w pełni niepodległym krajem.
Udział w wojnach światowych
W latach 1914-1918, do ANZAC (Korpus Australijsko-Nowozelandzki) wstąpiło 100 tys. mężczyzn by walczyć po stronie aliantów. W czasie I wojny światowej straciło życie prawie 17 tys. Nowozelandczyków (ówczesna ludność Nowej Zelandii wynosiła około miliona). Przyczyną był błąd dowództwa ? desant na turecki półwysep Gallipoli. Od 25 kwietnia (dziś obchodzony jako Dzień ANZAC), do czasu ewakuacji osiem miesięcy później zginęło tam 8587 żołnierzy z Australii i Nowej Zelandii.
3 września 1939 r. Nowa Zelandia ? w ślad za Wielką Brytanią wypowiedziała wojnę Niemcom. Podczas II wojny światowej wcielono do armii 200 tys. obywateli. Wzięli oni udział w kampaniach: przeciwko Japonii na Pacyfiku (dowodzonej przez MacArthura), w Północnej Afryce, we Włoszech i na Krecie (Grecja). Zginęło ponad 10 tys.
Geografia
Nowa Zelandia to państwo wyspiarskie położone w południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego, 1600 km na południowy wschód od Australii. Obejmuje wyspy: Południową (150,5 tys. km?) i Północną (114,7 tys. km?) rozdzielone Cieśniną Cooka, oraz szereg małych (m.in.: Stewart, Kermadec, Chatham, Camplell). Do Nowej Zelandii należą także trzy małe zamorskie terytoria w Oceanii: Tokelau, Niue oraz Wyspy Cooka (dwa ostatnie na zasadzie państwa stowarzyszonego).
Powierzchnia wysp jest mocno zróżnicowana. Na Wyspie Południowej znajdują się Alpy Południowe, z najwyższym szczytem ? Górą Cooka (3754 m n.p.m.) i największym lodowcem Tasmana o długości ok. 29 km. Na Wyspie Północnej istnieje szereg pasm górskich ciągnących się równolegle do równin u wybrzeży. W centralnej części wyspy mieści się kilka stożków wulkanicznych (3 czynne), gejzery i wiele gorących źródeł.
Naturalną szatą roślinną kraju są wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe pokrywające większą część powierzchni kraju. 9/10 gatunków ma charakter endemiczny, np. sosna kauri, buk południowy. Ze zwierząt występują: 2 gatunki nietoperzy, ok. 30 gatunków gadów, w tym endemiczny tuatara (hatteria), ptaki nielotne: takahe, papuga kakapo i kiwi oraz papuga kea, żyjąca w pokrytych śniegiem Alpach Południowych. Poza nietoperzami nie ma naturalnie występujących ssaków. Duże zagrożenie dla gatunków endemicznych stanowią zwierzęta sprowadzone przez osadników, m.in.: koty, psy, szczury, króliki.
Klimat podzwrotnikowy morski, opady równomiernie rozmieszczone w ciągu roku.
Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu 16°C i 74 mm, w lipcu 8°C i 130 mm.
Wyspy
* Wyspa Północna,
* Wyspa Południowa,
* Wyspa Stewart,
* Wyspy Chatham,
* Wyspy Kermadec,
* Wyspy Antypodów,
* Wyspy Auckland.
Większe miasta
* Wellington (stolica)
* Auckland
* Blenheim
* Christchurch
* Dunedin
* Gisborne
* Hamilton
* Hastings
* Invercargill
* Lower Hutt
* Manukau
* Masterton
* Napier
* Nelson
* New Plymouth
* North Shore
* Palmerston North
* Porirua
* Rotorua
* Tauranga
* Timaru
* Upper Hutt
* Waitakere
* Wanganui
* Whakatane
* Whangarei
Gospodarka
Gospodarka Nowej Zelandii należy do najbardziej zróżnicowanych ze wszystkich państw Oceanii. Jej podstawą jest hodowla owiec i bydła oraz uprawa zbóż, warzyw i owoców. Duże znaczenie ma rybołówstwo i leśnictwo (NZ to jeden z większych eksporterów drewna miękkiego oraz miazgi i tarcicy na świecie). Najważniejszymi gałęziami produkcji są: przemysł spożywczy, maszynowy, metalowy, środków transportu, chemiczny, drzewny, papierniczy, włókienniczy. Państwo posiada również własny przemysł wydobywczy ? z surowców naturalnych występują tu węgiel kamienny i gaz ziemny. Przy 32 proc. udziale eksportu w dochodach budżetu państwa, największymi atutami Nowej Zelandii w handlu zagranicznym są: mięso i przetwory mięsne, produkty mleczne oraz produkty gospodarki leśnej. Importowane są przede wszystkim maszyny i elektronika, samochody i ropa naftowa. Głównymi partnerami handlowymi Nowej Zelandii są: Australia, Japonia, Wielka Brytania i USA.
Kultura
Gwiazdą rozsławiającą Nową Zelandię na całym świecie jest z racji swego maoryskiego pochodzenia sopranistka Kiri Te Kanawa. Ponad to z Nowej Zelandii pochodzi Neil Finn, lider znanego rockowego zespołu Crowded House. Wcześniej wraz z bratem Timem grał w bardzo popularnej w kraju w latach 70. i 80. grupie Split Enz.
Komunikacja
Transport samochodowy
Dróg wielopasmowych jest mało, na ogół znajdują się tylko między dużymi miastami.
Istnieje dobrze rozbudowana sieć autobusowych połączeń miastowych i międzymiastowych.
Zasady ruchu:
* obowiązuje ruch lewostronny,
* ustępuje się pojazdom nadjeżdżającym z prawej strony,
* dopuszczalne prędkości: 100 km/h w terenie niezabudowanym, 50 km/h w zabudowanym.
W Dunedin znajdują się najbardziej strome ulice na świecie. Nachylenie Baldwin Street wynosi 38%.
Transport lotniczy
Nowa Zelandia ma bezpośrednie połączenia lotnicze z Wyspami Pacyfiku, wszystkimi wielkimi miastami Australii, wieloma we wschodniej Azji a także miastami w Ameryce Północnej i Europie.
Głównym portem lotniczym jest Auckland International Airport w Mangere, 24 km na południowy zachód od centrum Auckland. Międzynarodowe lotnisko w Hamilton obsługuje przede wszystkim linie nowozelandzkie i połączenia z Australią. Lotnisko w stolicy kraju ? Wellington ? ma ograniczone możliwości przyjmowania samolotów odrzutowych ze względu na zbyt krótkie pasy startowe.
Nowozelandzkie linie lotnicze:
* Air New Zealand
* Freedom Air (tanie linie lotnicze)
* JetConnect
* Origin Pacific Airways (przeloty krajowe)
W dużych miastach oraz w rejonach turystycznych dostępne są także helikoptery.
Transport wodny
Wyspy Północna i Południowa są skomunikowane nowoczesnymi połączeniami promowymi. Promy pływają między Wellington i Picton. Podróż trwa 2-3 godziny.
Nową Zelandię odwiedza wiele statków wycieczkowych, ale nie działają żadne regularne zagraniczne linie pasażerskie.
Historia