Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (ang. United States, United States of America, United States of North America w skrócie: US, USA, USNA) - państwo położone w Ameryce Północnej. Graniczy z Kanadą od północy i Meksykiem od południa; od wschodu granicę kraju stanowi Ocean Atlantycki, od północnego-wschodu Ocean Arktyczny, a od zachodu Ocean Spokojny. Trzecie państwo świata pod względem terytorium (po Rosji i Kanadzie) oraz trzecie pod względem liczby ludności (po Chinach i Indiach).
Stolica
Język urzędowy
Ustrój polityczny
Głowa państwa
Szef rządu
Powierzchnia km2
Powierzchnia na świecie
Liczba ludności
Ludność na świecie
Gęstość zaludnienia
Jednostka monetarna
Strefa czasowa
Hymn państwowy
Kod ISO 3166
Domena Internetowa
Kod samochodowy
Kod telefoniczny
Religia dominująca
PKB
PKB na osobę
Historia
Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki jako państwa rozpoczęła się w zasadzie dopiero wraz z końcem XVIII wieku, gdy narastał opór lokalnych mieszkańców wobec rządów angielskich, jednak procesy narodotwórcze i państwowotwórcze miały swój początek o wiele wcześniej, bo już w roku 1492, gdy kontynent został odkryty przez Europejczyków. Był to moment zwrotny w dziejach całej ludzkości, a data ta umownie posłużyła nawet za początek nowej epoki - nowożytności.
Od XVI (a szczególnie w XVII i XVIII) trwał okres wzmożonej kolonizacji i rozwoju osadnictwa, zwłaszcza angielskiego, na terenach Ameryki Północnej. Koniec wieku XVIII przyniósł konflikt kolonistów ze swymi kontynentalnymi zwierzchnikami. W roku 1776, wraz z uchwaleniem Deklaracji Niepodległości powołano do życia nowy twór państwowy ? Stany Zjednoczone Ameryki. Już w momencie swego powstania jego istnienie było zagrożone, lecz udało się je obronić drogą zbrojną.
Kolejny okres to czas szybkiego rozwoju terytorialnego oraz kształtowania się wyraźnego ustroju politycznego i modelu gospodarczego, które jednak różnicowały się względem siebie na północy i południu kraju. Skutkiem tego była wojna domowa w latach 1861-1865. Jej następstwem politycznym było zjednoczenie kraju i umocnienie struktur państwowych, a społecznym likwidacja niewolnictwa.
Następne dekady to okres umacniania się pozycji gospodarczej USA oraz prowadzenie polityki izolacjonizmu. Dopiero wybuch I wojny światowej i przyłączenie się Stanów do konfliktu spowodował chwilową zmianę w polityce zagranicznej. Przyczynienie się do zwycięstwa aliantów stało się znakomitą okazją do ingerencji w Europie. Postulaty amerykańskie znalazły swój wyraz w propozycji porozumienia pokojowego ? 14 punktach Wilsona. Utworzenie Ligi Narodów również było skutkiem amerykańskiej ingerencji w Europie, jednak USA nie zadeklarowały chęci przystąpienia do nowej organizacji, co oznaczało ich powrót do izolacjonizmu. Wspomnieć jednak należy, że wychodząc zwycięsko z I wojny światowej Stany Zjednoczone stały się światowym mocarstwem i państwem niezwykle mocnym ekonomicznie.
Najważniejszym wydarzeniem dwudziestolecia międzywojennego w Stanach Zjednoczonych było niewątpliwie załamanie gospodarcze znane jako Wielki Kryzys. Miliony ludzi znalazło się w ubóstwie. Władze państwa, z prezydentem Rooseveltem na czele, pragnąc przeciwstawić się katastrofie zainicjowały politykę interwencjonizmu zwaną "New Deal". Z czasem udało się zażegnać kryzys, lecz jego skutki były widoczne jeszcze długo. Kolejnym etapem w historii USA była II wojna światowa, do której przystąpiły w 1941 roku. Znów przyczyniły się do zwycięstwa w Europie i znów umocniły swą pozycję mocarstwową. Tym razem jednak przystąpiły do aktywnej polityki zagranicznej i zaangażowały się w walkę z nowym światowym zagrożeniem komunizmem. Do życia powołano NATO, organizację, która miała koordynować działania militarne w razie ataku ze strony ZSRR. Okres zimnej wojny trwał nieprzerwanie, aż do roku 1989, gdy długotrwały wyścig zbrojeń, którego element stanowił także wyścig kosmiczny doprowadził do załamania gospodarczego w ZSRR, z czym wiązała się tzw. Jesień Ludów. Oznaczało to koniec zimnej wojny. Stało się możliwe rozszerzenie NATO na wschód, co niewątpliwie zwiększyło wpływy USA w Europie. Następnym przełomowym momentem w historii Stanów Zjednoczonych stał się zamach terrorystyczny z 2001 roku. Doprowadził on do licznych zmian w polityce USA. Ich wyrazem stało się zaangażowanie militarne w Afganistanie i Iraku.
Okres do 1492 roku ? epoka prekolumbijska
Prawdopodobnie pierwsi ludzie dotarli na kontynent amerykański z Azji przez cieśninę Beringa. Trwa spór zarówno o datowanie kolejnych fal tej migracji, jak i o inne możliwe teorie o zasiedleniu kontynentu. Nie ulega jednak wątpliwości fakt, że rdzenną ludność kontynentu stanowili Indianie, Aleuci i Inuici, natomiast pierwszymi Europejczykami, którzy dotarli do Ameryki Północnej byli Wikingowie, którzy ok. 1002 roku pod wodzą Leifa Erikssona dopłynęli do Zatoki Św. Wawrzyńca. Zbudowali oni niewielką osadę w kraju zwanym przez nich Vinland, co przypuszczalnie oznaczało dzisiejszą Nową Fundlandię. Osadnictwo skandynawskie jednak nie przetrwało. W czasach przedkolumbijskich obecny obszar Stanów Zjednoczonych był zaludniony przez co najmniej kilkaset tysięcy ludzi różnego pochodzenia etnicznego, tworzących wspólnoty plemienne o różnych poziomach organizacji społecznej. Podstawą ich utrzymania było myślistwo, rybołówstwo, rolnictwo i zbieractwo. Na kontynencie nie występowały konie. Jeśli chodzi o rozwój państwowości do 1492 roku to główne organizmy państwowe wykształciły się na obszarze zwanym Mezoameryką ? była to cywilizacja Majów, a także państwo Azteków ? najliczniejszej grupy Indian tego obszaru, przewodzącej federacji państw w tym regionie
Odkrycie Ameryki i sytuacja na kontynencie
12 października 1492 roku do wybrzeży Ameryki dopłynęła europejska wyprawa pod przywództwem Krzysztofa Kolumba. Była to jedna z ekspedycji w ramach La Empresa de las Indias. Jej uczestnicy byli przekonani, że dotarli do Indii jednak wyprawy podejmowane w kolejnych latach, zwłaszcza przez Ameriga Vespucciego dowiodły, że jest to zupełnie nowy kontynent, nazywany początkowo przez europejczyków Nowym Światem, a później ku uczczeniu jednego z głównych odkrywców ? Ameryką.
Początkowo władcy europejscy nie docenili wagi wielkiego odkrycia, gdyż rozczarował ich fakt, że nie odkryto nowego szlaku morskiego do Indii, jednak z czasem zaczęło się to zmieniać. Jednym z powodów był fakt buntu części żołnierzy, którzy pod wodzą Vasco de Balboa zorganizowali nielegalną eskapadę do "krainy złota", skutkiem czego było założenie pierwszej stałej kolonii na kontynencie amerykańskim.
Plemiona indiańskie w Ameryce Północnej
Do najbardziej rozwiniętych pod względem cywilizacyjnym plemion należeli Huronowie i Irokezi. Zamieszkiwali oni w rejonie Wielkich Jezior, utworzyli tam silne związki plemienne. Do ich głównych zajęć należało rolnictwo. Inne szczepy (Siuksowie, Apacze, Nawaho) nie wytworzyły tak trwałych struktur politycznych. Utrzymywali się przede wszystkim ze zbieractwa i polowań. Łączna liczebność Indian mogła dochodzić do ok. 10 mln, jednak nie stworzyli oni potęgi politycznej, gdyż waśnie plemienne uniemożliwiały im trwałą współpracę. Był to czynnik, który w przyszłości pozwolił białym osadnikom na względnie szybką ekspansję terytorialną. W XVI i XVII wieku część Indian przyjęła chrześcijaństwo i poddała się wpływom nowych zwyczajów i kultur, część trwała w dawnych przyzwyczajeniach, stanowiąc dla kolonistów poważne zagrożenie, część natomiast nie poradziła sobie z adaptacją nowych warunków i przestała istnieć
Wyprawy badawcze i początki osadnictwa
Większość kontynentu amerykańskiego znalazła się w rękach hiszpańskich, ale do wyścigu kolonialnego szybko dołączały kolejne europejskie mocarstwa.
Działania angielskie
W 1497 dopłynął do kontynentu John Cabot, (urodzony w Genui jako Giovanni Caboto), działający na rzecz angielskich handlarzy. Za cel obrał sobie odnalezienie tzw. Przejścia Północno-Zachodniego. Rejon, w który dotarł nazwał"new found land" (nowo odkryta ziemia) dzisiaj znany jako Nowa Fundlandia. Odkrycia Johna Cabota stały się w przyszłości podstawą do brytyjskich roszczeń terytorialnych na tych obszarach Pierwszą brytyjską kolonią stało się Roanoke. Była to wyspa u wybrzeży Wirginii, na którą osadnicy dotarli w 1585 roku. 2 lata później urodziło się pierwsze na Nowym Świecie dziecko pochodzenia europejskiego. Osada jednak nie przetrwała, jej mieszkańcy zaginęli w niewyjaśnionych okolicznościach W 1607, na terenie dzisiejszej Wirginii założono kolejną osadę ? Jamestown. Była to kolejna już z rzędu próba, tym razem jednak uwieńczona sukcesem.
W roku 1620 grupa angielskich purytan, niezadowolona z życia w Europie osiedliła się w Plymouth, w okolicach dzisiejszego Massachusetts. Była to słynna wyprawa w liczbie 102 osób na statku Mayflower, w której wszyscy mężczyźni (41) zdecydowali się na podpisanie tzw. Mayflower compact. Była to umowa dotycząca zasad nowego ładu społecznego i zasad jakie przyjęli przestrzegać w Nowym Świecie. Z założonej wtedy osady wzięły źródło nowe, które dały początek istnieniu New Hampshire (1623), Maine (1623), Providence (1636), Rhode Island (1644) i Vermont (1724). Zajmowane tereny zaczęto nazywać Nową Anglią
Działania hiszpańskie
Hiszpania rościła sobie szczególne prawa do podboju nowych terenów z racji tego, że Kolumb dowodził wyprawą organizowaną przez monarchów tego właśnie kraju. Ponadto od roku 1494 obowiązywał już Traktat z Tordesillas nadający Hiszpanom olbrzymie posiadłości W 1512 roku od południa w głąb kraju wdarła się ekspedycja pod wodzą Juana Ponce de León. Zdobyty obszar nazwano Florydą. Relacje Juana Ponce de León zachęciły kolejnych podróżników do odkrywania nowego kontynentu. W rezultacie w 1540 roku następna wyprawa udała się w górę Rio Grande i opanowała terytorium Nowego Meksyku. Na drodze natrafiono też na Indian Pueblo, którzy w przeciwieństwie do większości plemion trudnili się rolnictwem. W 1565 roku założono pierwszą stałą europejską osadę na kontynencie amerykańskim ? St. Augustine. W przyszłości stała się ona politycznym i militarny centrum nowej prowincji Floryda. Kolejne wyprawy doprowadziły do uzyskania przez Hiszpanię terytoriów Teksasu, Kalifornii, Nevady, Utah, Kolorado i Arizony. Z czasem wszystkie te zdobycze zyskały miano Nowej Hiszpanii.
Działania francuskie
Pierwszych odkryć w Ameryce na rzecz Francji dokonał Jacques Cartier, docierając do Nowej Fundlandii i ujścia Rzeki Świętego Wawrzyńca w latach 30. XVI wieku. Jego wyprawa miała jedynie charakter rekonesansowy i nie zdecydowano się na rozpoczęcie osadnictwa. Dzieło Cartiera kontynuował Samuel de Champlain, wspierany przez Herman de Clermont de Chastes. Dodatkowo prowadził jednak intensywną akcję kolonizacyjną, czego rezultatem było m.in. założenie Quebecu w 1608 roku. W 1682 roku, kolejny francuski badacz ? René-Robert Cavelier de La Salle - założył kolonię w Luizjanie. W posiadanie francuskie dostały się także wszystkie ziemie leżące wzdłuż Missisipi. Niska gęstość zaludnienia tego obszaru przez kolonistów mogła być jednym z powodów dobrych relacji francusko-indiańskich w przyszłości. Nowo podbite tereny zaczęto nazywać Nową Francją. Z czasem kolonia ta rozpoczęła coraz ostrzejszą rywalizację z Nową Anglią, w rezultacie czego konfrontacja stała się nieunikniona
Działania holenderskie
Pierwszym terenem zajętym przez grupę Holendrów był obszar dzisiejszego Connecticut, gdzie w 1614 założono osadę. W tym samym roku na wyspie Manhattan Holendrzy założyli małą faktorię handlową, przemianowaną w roku 1625 na osadę ? Nowy Amsterdam. Wykupu ziemi od Algonkinów podjął się Peter Minuit. Kolejny wyprawy holenderskie do Ameryki organizowała Kompania Zachodnioindyjska. Dzięki jej zabiegom w 1623 roku ok. 30 flamandzko-walońskich rodzin osiedliło się na nowo zajętych terenach nad rzeką Connecticut. Przejęty przez Holandię obszar zyskał miano Nowej Holandii. W 1655 roku drogą zbrojną rozszerzyła ona swoje panowanie na Nową Szwecję. Dokonał tego ówczesny gubernator ? Peter Stuyvesant. W połowie XVII wieku nad Nową Holandią zawisło widmo utraty pozycji, gdyż Anglicy zaczęli zgłaszać roszczenia wobec zajmowanych przez nią terytoriów. Za podstawę uchodził fakt odkrycia tych terenów przez Johna Cabota. Holandia, w obawie przed zagrożeniem, zaczęła szukać porozumienia z Francją, co stało się pretekstem do angielskiej napaści, która dokonała się w roku 1664. Cała kolonia wraz z Nowym Amsterdamem przemianowanym na Nowy Jork dostała się w posiadanie Anglii, ale powróciła jeszcze raz do Holendrów tylko tym razem na krótki okres czyli lata 1673-1674. Holendrzy oddali wszystko w zamian za uznanie praw do Surinamu.
Działania szwedzkie
W XVII wieku Szwecja jako potęga militarna zdecydowała się dołączyć do wyścigu kolonialnego. W 1637 roku grupa szwedzkich, niemieckich i holenderskich kupców doprowadziła do zorganizowania wyprawy pod wodzą Petera Minuita. W 1638 wyprawa dotarła do wybrzeży Ameryki i zajęła tereny u ujścia Delaware. Zbudowano osadę Fort Christina, dzisiejszy Wilmington. W kolejnych latach w rejon ten przybywały statki przywożące nowych osadników, w zdecydowanej większości z krajów skandynawskich. Kolonia stopniowo rozszerzała swoje terytorium, które zaczęto nazywać Nową Szwecją. Lata jej świetności przypadły na okres 1643-1653, czyli do czasu uwikłania w wojnę z Nową Holandią, której gubernator ? Peter Stuyvesant ? dokonał aneksji terenów kontrolowanych przez Nową Szwecję. Kolonizacja skandynawska trwała jednak na tym obszarze nadal, także po rewolucji amerykańskiej i również obecnie tereny te stanowią większe skupisko Amerykanów pochodzenie skandynawskiego
Rozwój kolonii brytyjskich
W Nowej Anglii w szybkim tempie wyrastały kolejne osady. W 1634 ? Maryland, 1660 ? Karolina, 1732 ? Georgia. W połowie XVIII wieku liczba białych mieszkańców w trzynastu koloniach doszła do ok. 2,5 mln, natomiast czarnych niewolników było ok. 0,5 mln. W międzyczasie (1664) Anglicy wyparli Holendrów z ich posiadłości i przejęli Nowy Amsterdam. Ponadto w 1681 przejęta przez kwakra Williama Penna Pensylwania połączyła tereny zamieszkane na północy i południu. Oba obszary różniły się jednak pod względem wyznaniowym, kulturalnym i gospodarczym. Północ była zaludniona przez osadników mieszczańskich (zwykle wyznawców różnych sekt) rozwijających przemysł i handel, na południu zaś przeważała anglikańska szlachta rozwijająca wielkie gospodarstwa rolne, posługując się czarnymi niewolnikami. Poczucie wspólnoty wyrosło dzięki wspólnej walce z Indianami i Francuzami. Okazją do tego stała się wojna siedmioletnia. Co prawda główne działania mocarstwa prowadziły w Europie, lecz konflikt wybuchł również w koloniach. Przeszedł on do historii pod nazwą brytyjskiej wojny z Indianami i Francuzami. Bezpośrednią przyczyną jego zaistnienia stał się spór terytorialny między Anglią i Francją o posiadłości w dolinie rzeki Ohio. Oto najważniejsze wydarzenia tej wojny:
* bitwa pod Jumonville Glen
* bitwa pod Great Meadows
* bitwa pod Lake George
* deportacje Akadyjczyków
* bitwa na Równinie Abrahama
Ostatnia z tych bitew przeważyła szalę zwycięstwa na stronę Brytyjczyków. Ostatnie starcia z 1760 roku tylko ten wynik przypieczętowały. Podpisany w 1763 roku pokój paryski pozwolił Imperium Brytyjskiemu na przejęcie niemal całej Nowej Francji i części Luizjany oraz wymianę Hawany w zamian za hiszpańską Florydę. Doprowadziło to do poważnego wzmocnienia pozycji Anglików w Ameryce Północnej. W tym okresie rozwój kultury był raczej skromny, życie kulturalne ograniczało się do objazdowych trup cyrkowo-aktorskich i wędrownych grajków. Kwitło jednak szkolnictwo ? głównie nauki przyrodnicze i techniczne. Obok każdego kościoła budowano szkołę, powstało także pięć uniwersytetów. W społeczeństwie osadników przetrwał duch braterstwa, prostoty, równości i przedsiębiorczości, wraz z ideałami przybyszów z owianego legendą Mayflower. Wśród mieszkańców nadal też żyła wiara w stworzenie nowego, sprawiedliwego świata. Ideały te były zwłaszcza charakterystyczne dla mieszkańców północnej części trzynastu kolonii. Tam, przy względnej równości materialnej sporej części ludzi wykształcały się bardziej demokratyczne stosunki między kolonistami
Konflikty kolonistów z władzami Anglii
Większością kolonii zarządzali wtedy specjalnie przysłani z Anglii gubernatorzy, przeważnie niezwiązani z lokalnymi społecznościami. Jednocześnie rozwijały się jednak lokalne samorządy, które dążyły do uzyskania większej niezależności od metropolii. Wyrazem tego był np. Kongres z Albany. Tymczasem Anglia traktowała swe zamorskie posiadłości jako rynek zbytu i źródło surowców. Nie było zgody na powstawanie manufaktur, co nie poprawiało nastrojów wśród kolonialistów. Akty Nawigacyjne, czyli ustawy mające za zadanie ochronę angielskich posiadłości przed konkurencją innych mocarstw kolonialnych dokładnie regulowały, które towary mogą być produkowane w koloniach, a które muszą być sprowadzane z kontynentu. Współczesna replika jednego z okrętów handlowych, będących sceną zajść, zakotwiczona w historycznym porcie w Bostonie Współczesna replika jednego z okrętów handlowych, będących sceną zajść, zakotwiczona w historycznym porcie w Bostonie
Działania zbrojne w czasie brytyjskiej wojny z Indianami i Francuzami spowodowały dodatkowe chęci władz do nowego rodzaju opodatkowania ludności. W 1765 roku wprowadzono tak zwaną opłatę stemplową. Wywołało to wzburzenie mieszkańców, gdyż uważali oni za niesprawiedliwy obowiązek płacenia podatków do wspólnej kasy, przy jednoczesnym braku swej reprezentacji w parlamencie. Ogłoszono nawet bojkot angielskich towarów, co spowodowało chwilowe ustępstwa rządu, jednak stało się jasne, że bez radykalnej zmiany obecnego stanu, ponowny konflikt pozostawał kwestią czasu. W 1770 przeciwko nowym cłom zaprotestowali mieszkańcy Bostonu. Protestujący tłum został ostrzelany przez wojsko, a całe wydarzenie przeszło do świadomości kolonistów jako masakra bostońska. W 1773 roku Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska otrzymała od rządu prawo do sprzedaży herbaty amerykańskim koloniom z pominięciem ceł i podatków, co wyraźnie uderzało w lokalnych importerów tego produktu. W odpowiedzi kilkudziesięciu członków konspiracyjnej organizacji Synowie Wolności, tuż po przypłynięciu transportu herbaty do portu w Bostonie wdarło się na pokłady statków (w przebraniach Indian) i cały ładunek zniszczono. Zajście nazwano z czasem bostońskim piciem herbatki. Reakcją brytyjską było zamknięcie bostońskiego portu, co spowodowało zakłócenia handlu w regionie. Nastroje społeczne uległy radykalizacji, a zwołany w 1774 I Kongres Kontynentalny podjął decyzję do przygotowania zbrojnego wystąpienia, usiłując jednak nadal prowadzić rokowania ze stroną brytyjską. Polityka prowadzona przez Wielką Brytanię, zwłaszcza w latach 60. i 70. XVIII wieku oraz szerzące się idee oświeceniowe dokonały gruntownej zmiany w społeczeństwie kolonistów. Przestawali być już poddanymi brytyjskimi i jawnie zaczęli dążyć do niezależności. Zachodzące w tym czasie procesy i wydarzenia tego okresu zwane są rewolucją amerykańską. 19 kwietnia 1775 roku doszło do pierwszej konfrontacji zbrojnej sił kolonistów z armią brytyjską ? bitwy pod Lexington.
Uchwalenie niepodległości
Walki rozgorzały na większym obszarze. Dowództwo sił kolonialnych zostało powierzona Jerzemu Waszyngtonowi. W wojnie tej wyróżnili się Thomas Jefferson, Benjamin Franklin, John Adams, James Monroe, Tadeusz Kościuszko, Kazimierz Pułaski, Marie Joseph de La Fayette. Obradujący od 1775 roku II Kongres Kontynentalny w dniu 4 lipca 1776 ogłosił Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych. Oznaczało to formalne zerwanie związków angielskich kolonii w Ameryce Północnej z Wielką Brytanią. Twórcą deklaracji był Thomas Jefferson, a jej sygnatariuszy nazwano Ojcami-Założycielami.
Ustrój powstającego państwa tworzył się w duchu oświeceniowym. Zdecydowano się na monteskiuszowską zasadę trójpodziału władz. W 1787 roku obowiązujące do tej pory Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii zastąpiła pierwsza w świecie konstytucja, której pierwotną wersję przygotowywał James Madison. Nowa ustawa zasadnicza regulowała relacje pomiędzy władzą centralną a stanami. Powstałe państwo było republiką federalną z prezydentem jako głową państwa i Kongresem jako władzą ustawodawczą. Pod względem sposobu sprawowania władzy USA stały się typowym przykładem państwa, w którym występuje system prezydencki ? głowa państwa stała jednocześnie na czele gabinetu Pierwszym prezydentem został Jerzy Waszyngton. Początkowo nowe państwo borykało się z licznymi problemami natury polityczno-społecznej i finansowej. Trwała walka pomiędzy dwoma obozami: Federalistów (późniejszych Republikanów) pragnących silnej władzy centralnej i Antyfederalistów (którzy przekształcili się później w Demokratycznych Republikanów, a następnie w Demokratów) dążących do zachowania odrębności poszczególnych stanów. Drugą kwestią sporną stało się niewolnictwo: na północy Murzyni byli ludźmi wolnymi, natomiast na południu niewolnikami. Różnice te miały stać się w przyszłości głównym źródłem konfliktów pomiędzy amerykańskimi stanami. Sytuację finansową nadzorował minister skarbu w gabinecie Washingtona ? Alexander Hamilton ? przywódca Federalistów i twórca nowej waluty ? amerykańskiego dolara.
Rozwój terytorialny i polityka zagraniczna
Pomimo licznych kłopotów wewnętrznych, Stany Zjednoczone z powodzeniem rozszerzały swoje terytorium ? w 1803 roku Thomas Jefferson odkupił francuską Luizjanę od Napoleona, co niemal dwukrotnie zwiększyło terytorium kraju. Ponadto w roku 1818 udało się uzyskać terytorium Dakoty
Wojna brytyjsko-amerykańska
W roku 1812 wybuchł kolejny spór brytyjsko-amerykański. Zarzewiem konfliktu stało się pogranicze kanadyjskie oraz spór związany z blokadą handlową stosowaną przez Brytyjczyków wobec napoleońskiej Francji. Anglia wykorzystała pretekst, by podjąć zbrojną próbę przywrócenia statusu kolonialnego Stanów Zjednoczonych, ale bez skutku. Wojna brytyjsko-amerykańska zakończyła się pokojem gandawskim z 1814 roku, w zasadzie nie przynosząc wymiernych korzyści żadnej ze stron. W końcowej fazie jednak przewaga militarna była po stronie amerykańskiej, co zapoczątkowało budowę mitu o niezwyciężonej armii. Było to także dodatkowym czynnikiem w procesie formowania się narodu amerykańskiego. Konsekwencją konfliktu było także podpisanie ugody Rush-Bagota z 1817, dotyczącej demilitaryzacji strefy nadgranicznej oraz konwencja z 1818 dotycząca regulacji granic.
Dalsza ekspansja terytorialna i ogłoszenie izolacjonizmu
W 1821 roku kolejny prezydent USA, James Monroe, doprowadził do uzyskania hiszpańskiej Florydy, co było kolejnym krokiem w umacnianiu pozycji państwa jako najsilniejszego gracza na kontynencie. W 1823 prezydent Monroe ogłosił opracowaną przez ówczesnego sekretarza stanu, Johna Quincy'ego Adamsa, tzw. Doktrynę Monroe'a zakładającą dążenie do powstrzymania europejskiej ekspansji na całym kontynencie amerykańskim w zamian za brak ingerencji USA w sprawy Europy. Oznaczało to początek długiej epoki w dziejach amerykańskiej polityki zagranicznej ? okresu izolacjonizmu. W tym czasie koloniści osiedlali się także na terenach niepodległego od 1821 roku Meksyku, szczególnie na terenie Teksasu. Władze tego kraju odmawiały jednak przyznania praw politycznych mieszkańcom tej prowincji, co doprowadziło do formowania się ruchu oporu. Mieszkańcy wykorzystując anarchię i wojny domowe nękające Meksyk proklamowali w 1836 roku Republikę Teksasu, a w 1845 roku ogłosili przyłączenie do USA jako 28. stan. Spowodowało to wybuch wojny amerykańsko-meksykańskiej, trwającej w latach 1846-1848. W jej wyniku Meksyk utracił także Nowy Meksyk i Kalifornię, które łącznie z Teksasem stanowiły przed wojną połowę jego obszaru. Tymczasem w 1846 USA uzyskały brytyjski Oregon, a w 1867 dokonały ostatniego nabytku na kontynencie kupując rosyjską Alaskę. Ogółem powierzchnia Stanów Zjednoczonych wzrosła w XIX wieku sześciokrotnie.
Rozwój gospodarczy
Liberalne zasady rządzące gospodarką amerykańską skutkowały jej gwałtownym rozwojem, Powszechne prawo wyborcze dla białych i liczne wolności polityczne przyczyniały się do wzmożonego napływu osadników z Europy. Zakładali oni dynamicznie rozwijające się przedsiębiorstwa, zachowując przy tym etos pracy, wytrwałości i oszczędności. Udział Stanów Zjednoczonych w produkcji światowej wzrósł z poziomu 7% w 1840 do 23,3% w 1870 roku. Powszechnie wprowadzano nowe urządzenia, np. kombajny. Jednak coraz bardziej uwidaczniał się podział na dwie strefy gospodarcze ? przemysłową i zurbanizowaną Północ oraz rolnicze Południe, gdzie na plantacjach masowo wykorzystywano pracę niewolników.
Indianie
Na początku XIX wieku w Ameryce Północnej żyło ok. 1 mln Indian, utrzymujących się głównie z łowiectwa, zbieractwa i rybołówstwa. Postępujący jednak proces osadnictwa białych oznaczał dla autochtonów groźbę utraty macierzystych terenów. Podzieleni na liczne plemiona stopniowo ulegali cywilizacyjnej przewadze europejskich kolonizatorów. Ekspansja osadnicza na zachód doprowadziła do szybkiego skurczenia się indiańskich terenów łowieckich, dodatkowo wytępiono stada bizonów, będących dotychczas podstawą utrzymania dla wielu plemion. Kolejnym zagrożeniem dla Indian były choroby takiej jak ospa oraz częste przypadki popadania w uzależnienie od alkoholu dostarczanego przez osadników. Część autochtonów decydowała się na podjęcie walki zbrojnej, lecz nie miała ona szansy powodzenia w walce z regularną i dobrze uzbrojoną armią. Wielu poległo też w wojnach międzyplemiennych. Ocalałych Indian zdecydowano się przesiedlić do specjalnie wydzielonych rezerwatów. Konflikty władz państwowych z Indianami przeszły do historii pod nazwą Wojen Indian.
Wojna secesyjna
W tym czasie zaostrzyły się przeciwieństwa pomiędzy Północą, a Południem, które zogniskowały się na kwestii murzyńskiej. Wywoływało to kryzysy polityczne, powstał ruch abolicjonistyczny. Próbowano zawierać różne ugody (m.in. kompromis Missouri 1820, kompromis 1850, ustawa Kansas-Nebraska 1854) jednak nie przynosiły one rezultatów. Przeciwnicy niewolnictwa skonsolidowali się po skazaniu na śmierć i straceniu w 1859 abolicjonisty Johna Browna, który próbował wywołać powstanie murzyńskie.
Wybór przeciwnika niewolnictwa Abrahama Lincolna na prezydenta w 1860 roku spowodował wystąpienie 11 stanów południowych (pod przewodnictwem Karoliny) z Unii (24 pozostały lojalne wobec Waszyngtonu). Stany te utworzyły następnie Skonfederowane Stany Ameryki, zwane Konfederacją, w odróżnieniu od Unii.
Izolacjonizm
Kolejni prezydenci wzorem Monroe uważali, że należy zamknąć Amerykę przed wpływami Europy i wynieść Stany Zjednoczone do roli arbitra pomiędzy wszystkimi krajami Nowego Świata. Praktyczną realizacją tej doktryny było sprzeciwianie się utworzeniu Cesarstwa Meksykańskiego przez Napoleona III, odkupienie od Rosji w 1867 Alaski, arbitraż prezydenta Grovera Clevelanda w sporze pomiędzy Wenezuelą i Gujaną Brytyjską. Stany Zjednoczone zaczęły prowadzić politykę imperialną w stosunku do mniejszych krajów kontynentu amerykańskiego. Za prezydentury Williama McKinleya, Stany Zjednoczone stoczyły wojnę kolonialną z Hiszpanią, w wyniku której zdobyły w 1898 Kubę, Guam, Portoryko i Filipiny.
Początek XX wieku
W ciągu kilkudziesięciu kolejnych lat po zakończeniu wojny domowej, USA rozwinęły się w największą potęgę przemysłową świata. Przyjęto 17 nowych stanów. Rozwinięto połączenia kolejowe; dzięki nim połączono brzegi obu oceanów. W gospodarce zaczęto stosować na szeroką skalę energię elektryczną i silniki spalinowe. Szybko zaczęła rozwijać się motoryzacja, m.in. dzięki zakładom Henry Forda, przyczyniając się do rozwoju kraju. Powstały pierwsze gigantyczne korporacje produkujące m.in. stal, maszyny, okręty. Rozwinął się przemysł naftowy, chemiczny, bawełniany, rozwinęło się górnictwo węgla kamiennego. Dzięki szybkiemu rozwojowi powstały wielkie fortuny: Johna Morgana, Johna Rockefellera, Andrew Carnegie'go. Wzrost gospodarczy w tym okresie przekraczał 10%. Korzystając z kłopotów Wielkiej Brytanii w Wojnie Burskiej Stany Zjednoczone zmonopolizowały budowę Kanału Panamskiego (układ Clayton-Bulwer). Budowę rozpoczęto 1850, zakończono w 1914.
Prezydentura McKinleya i Roosevelta
Przez pośrednictwo w wojnie rosyjsko-japońskiej i udział w konferencji w Algeciras weszły Stany Zjednoczone do polityki międzynarodowej jako równorzędny partner mocarstw europejskich. W polityce wewnętrznej wykrystalizował się podział na Republikanów i Demokratów. Dojście do władzy jednego ze stronnictw powodowało zazwyczaj zmianę całej polityki państwowej, oraz zmianę personelu na stanowiskach od najwyższych do najniższych. Ważniejszymi momentami w rozwoju wewnętrznym było wprowadzenie ceł ochronnych na wyroby przemysłowe przez Williama McKinleya w 1890, wysiłki Theodore Roosevelta w kierunku zwalczania korupcji i rządów bogaczy, a także prawo wprowadzone przez Wilsona dotyczące reformy celnej, prawa wyborczego kobiet i prohibicji alkoholowej (która wbrew zamierzeniu pomysłodawców spowodowała rozwój przestępczości).
I wojna światowa
Silna pozycja polityczna i gospodarcza Stanów Zjednoczonych zapewniła im decydujący udział w I wojnie światowej. W pierwszych jej latach prezydent Wilson przestrzegał zasady nieinterweniowania w konflikt europejski i próbował pogodzić zwaśnione strony, jednak gdy Niemcy ogłosiły nieograniczoną wojnę podwodną, USA wypowiedziały im wojnę 6 kwietnia 1917. Szybko zmobilizowano około 4 milionów żołnierzy i wybudowano flotę. Wysłanie korpusu interwencyjnego do Francji spowodowało wygraną ententy.
Wilson miał duży wkład w opracowanie traktatu pokojowego. Ogłosił tzw. 14 punktów Wilsona, które stały się podstawą traktatu wersalskiego. Jednak Kongres nie ratyfikował traktatu wersalskiego i nie wyraził zgody na przystąpienie Stanów Zjednoczonych do Ligi Narodów. Nie uznano też Rosji Sowieckiej powstałej po wojnie. Następni prezydenci uprawiali politykę powrotu do izolacjonizmu.
Lata międzywojenne
Pierwsze dziesięciolecie powojenne stanowiło okres świetności Stanów Zjednoczonych. Zarobiwszy krocie na sprzedaży broni przemysł amerykański przeżywał rozkwit. Eksport i inwestycje zagraniczne wzrosły kilkakrotnie, dolar amerykański zyskał status głównej waluty świata. Rząd stosował taktykę tzw. małego rządu (jak najmniej interwencji państwa w gospodarkę). Rozkwit gospodarczy spowodował wielką falę imigrantów, ludność USA wzrosła o kilkanaście milionów osób. W 1924 roku przyznano też obywatelstwo amerykańskie wszystkim Tubylczym Amerykanom żyjącym w granicach Stanów Zjednoczonych.
Wielki kryzys
24 października 1929, nazywanego potem "czarnym czwartkiem" nastąpił krach na giełdzie w Nowym Jorku. Był to początek wielkiego kryzysu światowego. Produkcja w USA zmalała o 50%; w 1932 bezrobocie osiągnęło 25%; co czwarty farmer stracił ziemię na skutek zadłużenia. Środki podjęte przez prezydenta Herberta Hoovera dla ratowania gospodarki okazały się niewystarczające.
New Deal
Jego następca, Franklin Delano Roosevelt wprowadził politykę określaną mianem Nowego Ładu Ekonomicznego (New Deal). Było to odejście od liberalizmu, banki poddano kontroli rządowej, wdrożono program robót publicznych, upadające przedsiębiorstwa wzmocniono przez udzielanie pożyczek, powstały dopłaty dla rolników; wprowadzono pierwszy w historii system ubezpieczeń emerytalnych, ustanowiono 40 godzinny tydzień pracy, zwiększono zasiłki dla bezrobotnych, zakazano zatrudniania dzieci, ustalono minimalne płace, zalegalizowano związki zawodowe. Prawdziwy przełom w gospodarce spowodował wybuch II wojny światowej i zamówienia na broń. Najwyższ stawka podatkowa wynosiła wtedy w USA 70%.
Potwierdzenie izolacjonizmu
W 1933 Roosevelt ogłosił politykę dobrego sąsiedztwa wobec Ameryki Łacińskiej. W tym samym roku Stany Zjednoczone nawiązały stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Kongres nadal podtrzymywał izolacjonizm i uchwalał kolejne ustawy o neutralności (1935, 1936, 1937), w których deklarowano nie mieszanie się USA do konfliktów europejskich.
II wojna światowa
Roosevelt dołączył do tego konfliktu po tym, jak japońscy agresorzy ze strony państw Osi zaatakowali amerykańską bazę Pearl Harbor na Hawajach w 1941 roku. Natychmiast USA zaangażowało się w wojnę na Pacyfiku, próbując odeprzeć atak najeźdźców na kolonie amerykańskie, by potem przystąpić do dużej ofensywy. W czerwcu 1944 wraz z Brytyjczykami Amerykanie rozpoczęli atak na front zachodnioeuropejski, lądując w Normandii (operacja Overlord) i uwalniając północną Francję, a potem zachodnie Niemcy. 6 i 9 sierpnia 1945 samoloty B-29 XX Armii Powietrznej startujace z wyspy Iwo Jima zrzuciły na Hiroszimę i Nagasaki w Japonii dwie bomby nuklearne (co doprowadziło do bezwarunkowej kapitulacji Japończyków). Wiadomość wstrząsnęła światem, ponieważ USA posiadało broń mogącą zniszczyć świat.
Po II wojnie światowej
Koniec wojny Stany Zjednoczone z powodu zrujnowanej konfliktem konkurencji witały jako największa potęga polityczna i przemysłowa na świecie; kolejni prezydenci starali się tę pozycję utrzymać. Prezydenturę objął Harry Truman, zmniejszył armię do pół miliona w 1950. Ogłosił program Sprawiedliwy Ład (Fair Deal), którego celem było objęcie opieką państwową najsłabszych społecznie i ekonomicznie obywateli, jednak nie udało mu się go zrealizować. Przeciwstawiał się rosnącej agresywności ZSRR ogłaszając w 1947 tzw. doktrynę Trumana ? politykę powstrzymywania komunizmu. Stany Zjednoczone postanowiły udzielić w 1947 pomocy finansowej odbudowującej się ze zniszczeń Europie (plan Marshalla). Jednak ZSRR, a wraz z nim pozostałe kraje komunistyczne, nie przyjął tej pomocy. Zaczęła się tzw. zimna wojna. W 1949 z inspiracji USA zawiązano pakty wojskowe NATO w Europie, w 1951 ANZUS na Pacyfiku i w 1954 SEATO w Azji Południowo-Wschodniej.
* Plan Marshalla
* North Atlantic Treaty Organization
Polityka "powstrzymywania" i "maccartyzm"
Z obaw przed komunizmem zrodziły się wypaczenia zainicjowane przez senatora J.R. McCarthy'ego polegające na szykanowaniu osób o poglądach lewicowych, w tym wielu wybitnych artystów. Również w celu zneutralizowania ekspansji komunistycznej USA dwukrotnie angażowały się militarnie w konflikty wojskowe na kontynencie azjatyckim, w 1950 w Korei (wojna koreańska) i 1964 w Wietnamie (wojna wietnamska).
* czerwona panika
Prezydentura Eisenhowera
W 1952 wybory wygrał republikanin Dwight Eisenhower. Prowadził on politykę odprężenia w stosunkach z ZSRR (czemu sprzyjała śmierć Stalina). Eisenhower prowadził aktywną działalność dyplomatyczną: odwiedził między innymi Wielką Brytanię, Niemcy, Francję, a nawet zaprosił do USA Nikitę Chruszczowa, z którym uzgodnili spotkanie na szczycie (zerwane z powodu incydentu z zestrzeleniem przez Rosjan samolotu U2). Eisenhower położył też kres maccartyzmowi; a w 1954 z jego poparciem Sąd Najwyższy zniósł segregację rasową w szkołach.
Prezydentura Kennedy'ego
Kontynuacją reform była prezydentura Johna Kennedy'ego (1960-1963), podczas której doszło do tak zwanego kryzysu kubańskiego związanego rosyjską próbą zainstalowania rakiet jądrowych na Kubie.
Kennedy doprowadził do podpisania 5 sierpnia 1963 w Moskwie układu o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą (jego bezpośrednim skutkiem było położenie kresu skażeniom promieniotwórczym); próbował przenieść rywalizację z ZSRR na dziedzinę podboju kosmosu.
Lata 60
Kennedy został zamordowany 1963 w Dallas; okoliczności jego śmierci, badane przez tzw. komisję Warrena, do dzisiaj nie są w pełni jasne.
W kolejnych latach wzmaga się walka o prawa Murzynów. W 1968 zostaje zamordowany pastor Martin Luther King.
Lata sześćdziesiąte w kulturze są okresem tzw. dzieci kwiatów, symbolem tego okresu staje się festiwal w Woodstock i wykonawcy tam występujący, między innymi Janis Joplin i Jimi Hendrix.
W 1969 prezydentem został Richard Nixon.
Lata 70
Lata siedemdziesiąte zaczęły się interwencją zbrojną w Laosie i Kambodży w 1970, będącą kolejnym aktem wojny wietnamskiej, pochłaniającej życie żołnierzy amerykańskich. Z powodu malejącej popularności wojny w społeczeństwie, USA zostały zmuszone do wycofania się z Wietnamu i Indochin. Stany Zjednoczone udzieliły nadto poparcia politycznego Izraelowi w wojnie z państwami arabskimi. Od 1969 rozpoczęły negocjacje z ZSRR w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych SALT. W 1972 zakończono wojnę w Wietnamie i w 1973 podpisano w Paryżu układ pokojowy.
Administracja Nixona ożywiła kontakty z ZSRR oraz krajami Układu Warszawskiego. Poprawiono również stosunki z Chinami, a w 1972 Nixon złożył tam wizytę. Kres prezydenturze Nixona położyło jego uwikłanie w aferę polityczną Watergate, po raz pierwszy w historii USA prezydent musiał złożyć urząd.
Kolejny przełom w polityce nastąpił za sprawą Jimmy Cartera (1977-1981), który wprowadził do niej zasady obrony praw człowieka. Do jego osiągnięć należy podpisanie w Wiedniu układu SALT II, nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Chinami, a także podpisanie układu w sprawie Kanału Panamskiego. W 1979 podpisano w Waszyngtonie wynegocjowany w Camp David układ pokojowy między Egiptem i Izraelem. Jednocześnie zaostrzeniu uległy stosunki z ZSRR w związku z interwencją radziecką w Afganistanie. Rządy Cartera przypadły na okres światowego kryzysu energetycznego wdrożono program uniezależnienia Stanów Zjednoczonych od importu ropy.
* afera watergate
* kryzys naftowy
* doktryna Cartera
Lata 80 Kolejny prezydent, Ronald Reagan (republikanin), dokonał szeregu zmian w polityce państwa. Zapowiedział rozszerzenie swobód wolnorynkowych i przeprowadził radykalne reformy mające na celu ożywienie gospodarki. Obniżono podatki, zmniejszono inflację. Nastąpiła znaczna poprawa wyników ekonomicznych kraju i spadek bezrobocia. Nastąpił jednak wzrost długu publicznego. W polityce zagranicznej Reagan przyjął twardy kurs wobec ZSRR. Stany Zjednoczone zaczęły bardziej angażować się na świecie wspierając różnymi środkami opozycję antykomunistyczną w różnych państwach. W 1983 podjął decyzję o interwencji zbrojnej w Grenadzie. W 1986, w odpowiedzi na finansowanie przez Libię zamachów na amerykańskie cele, nakazał przeprowadzenie nalotów na libijskie miasta. W 1981 potępił wprowadzenie stanu wojennego w Polsce. W przeciwieństwie do polityków lewicowych nie wierzył w dobrą kondycję gospodarczą ZSRR. W jej ewentualnym kryzysie widział szansę na zakończenie zimnej wojny. Podjął decyzję o wzmożeniu wyścigu zbrojeń. ZSRR podjął wyzwanie i zaangażował olbrzymią część swego potencjału gospodarczego w produkcję militarną, jednak wyzwanie mogło okazać się ponad jego siły. Tymczasem Reagan prowadził dalsze działania w tym kierunku. Dzięki jego zabiegom RPA obniżyło ceny złota, co sprawiło, że ZSRR nie mógł sprostać konkurencji sprzedając surowiec ze swych zasobów. Podobnie stało się z benzyną, po tym jak Stany Zjednoczone zaoferowały licznym państwo arabskim umowy na handel bronią w zamian za obniżenie cen ropy naftowej. Ponadto w tym okresie Stany Zjednoczone cały czas udzielały wszechstronnej pomocy mudżahedinom w Afganistanie, Contras w Nikaragui, UNITA w Angoli i wielu innym. Wobec powyższych działań gospodarka ZSRR uległa załamaniu i państwo to zostało zmuszone do demokratyzacji. Położyło to kres zimnej wojnie i dało szansę na wyzwolenie licznych państw spod hegemonii radzieckiej.
Lata 90
Następca Reagana, George H. W. Bush, (wiceprezydent w rządzie swego poprzednika), za prezydentury którego Stany Zjednoczone interweniowały w Iraku w ramach I wojny w Zatoce Perskiej przeciwko siłom Saddama Husajna po jego agresji na Kuwejt). George H. W. Bush także doprowadził do podpisania z ZSRR układów rozbrojeniowych START i utworzenia strefy wolnego handlu w Ameryce Północnej w ramach nowej organizacji ? NAFTA. Dwukrotnie odwiedził Polskę. Po Bushu urząd prezydencki objął kandydat Partii Demokratycznej ? Bill Clinton.
Wojna z terroryzmem
Kolejnym prezydentem znów został republikanin, syn Georga H. W. Busha ? George W. Bush. W tym samym roku, w którym został wybrany (2001), Stany Zjednoczone stały się celem ataku terrorystycznego. Samoloty pasażerskie kierowane przez porywaczy-samobójców z al Kaidy uderzyły w wieże World Trade Center w Nowym Jorku oraz gmach Pentagonu w Waszyngtonie. Kolejny samolot, który prawdopodobnie miał uderzyć w Biały Dom rozbił się w Pensylwanii. W zamachach z 11 września zginęło najprawdopodobniej 2752 ludzi. Ataki spotkały się ze zdecydowaną reakcją prezydenta, który rozpoczął formowanie międzynarodowej koalicji antyterrorystycznej. Jej pierwszym poważnym zadaniem stała się wojna w Afganistanie i obalenie reżimu Talibów. Obecnie w Afganistanie władze sprawuje nowy rząd, wybrany w demokratycznych wyborach. Kolejną fazę w wojnie z terroryzmem stanowić miała demokratyzacja Iraku. Stany Zjednoczone ponownie zaangażowały się militarnie na Bliskim Wschodzie przyczyniając się do ataku na Irak. Krok ten wywołał olbrzymie kontrowersje na całym świecie i w kraju, jednak Bush został wybrany na drugą kadencję.
Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki
Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki (ang. The Constitution of the United States) to ustawa zasadnicza tego państwa, uchwalona 17 września 1787 i później ratyfikowana przez specjalne konwencje w każdym z 13 stanów. Wchodząc w życie 4 marca 1789, Konstytucja zastąpiła Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii, które obowiązywały w latach 1781-1788.
Pierwotny projekt Konstytucji przygotował James Madison z Wirginii. Początkowo miała służyć jako podpora w rządzeniu 4 milionami ludzi w 13 stanach, doprowadzić do centralizacji władzy, zostawiając jednak przy tym prawa poszczególnych stanów i dając im swobodę w ich sprawach wewnętrznych. Zawarty kompromis stanowił, że wszystkie stany będą reprezentowane przez jednakową liczbę ich przedstawicieli w Senacie, natomiast w Izbie Reprezentantów ich liczba będzie zależeć od liczby mieszkańców danego stanu.
Geografia
Informacje ogólne :
* Obszar: o całkowity: 9,6 mln km2 o lądu: 9,2 mln km? o wodny: 470 tys. km?
Uwaga: dane dotyczą jedynie 50 stanów i okręgu stołecznego
* Porównanie: obszar ten odpowiada mniej więcej: 1/2 powierzchni Rosji, 3/10 powierzchni Afryki; 1/2 powierzchni Ameryki Południowej; jest nieco większy od Chin, około dwa i pół razy większy od Europy Zachodniej i prawie 31 razy większy od Polski.
* Granice lądowe: o długość całkowita: 12248 km o granica z Kanadą: 8893 km (w tym 2477 km z Alaską), z Meksykiem: 3326 km o Linia brzegowa: 19924 km
Klimat
Klimat: w większości umiarkowany, ale tropikalny na Hawajach i Florydzie, arktyczny na Alasce, półsuchy na Wielkich Wyżynach na północ od Missisipi oraz suchy na południowym zachodzie.
Stany Zjednoczone, które zamieszkuje 5% ludności świata są odpowiedzialne za 25% światowej emisji dwutlenku węgla.
Ukształtowanie powierzchni
Ukształtowanie powierzchni: równiny centralne, góry na zachodzie, wzgórza i niskie góry na wschodzie; krajobraz wulkaniczny na Hawajach.
* najniższy punkt: Death Valley (Dolina Śmierci) 86 m p.p.m.
* najwyższy punkt: (Alaska) Mount McKinley 6194 m n.p.m.
Zasoby naturalne
Zasoby naturalne: węgiel, miedź, ołów, molibden, fosforany, uran, złoto, rtęć, nikiel, potas, srebro, wolfram, cynk, ropa naftowa, gaz ziemny, drewno
Naturalne zagrożenia
Naturalne zagrożenia: tsunami, wulkany, trzęsienia ziemi, huragany wzdłuż wybrzeża Atlantyku i w Zatoce Meksykańskiej, tornada na obszarach centralnych i południowo-wschodnich, lawiny błotne i pożary w Kalifornii, powodzie.
Ustrój polityczny
Podział władzy: Konstytucja USA (przyjęta 17 września 1787, weszła w życie 4 marca 1789) wprowadziła trójpodział władzy oraz system "hamulców i równowagi", polegający na wzajemnym równoważeniu się różnych rodzajów władz. Władzę wykonawczą sprawuje prezydent (obecnie George W. Bush), który jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu (administracji). Prezydent (i wiceprezydent) wybierany jest w pośrednich wyborach na czteroletnią kadencję, może powtórnie sprawować urząd tylko raz. Prezydenta wybierają elektorzy przysługujący każdemu stanowi w liczbie równej członkom Kongresu z danego stanu. Choć dziś we wszystkich stanach elektorzy są wybierani w głosowaniu powszechnym, to stany nie mają obowiązku organizowania wyborów. Zgodnie z art. II Konstytucji Stanów Zjednoczonych o sposobie wyboru elektorów decyduje stanowa legislatywa i jeśliby uznała to za stosowne może np. wybrać elektorów samemu (taki sposób zresztą funkcjonował w wielu stanach przez wiele lat). System ten powoduje, że zdarza się, że kandydat, który uzyskał mniejszość w głosowaniu powszechnym uzyskuje przewagę w kolegium elektorskim i zostaje prezydentem. Taka sytuacja miała miejsce w latach: 1824, 1876, 1888, 1960 i niedawno w 2000.
Rząd jest powoływany przez prezydenta po uzyskaniu aprobaty Senatu. Władzę ustawodawczą sprawuje Kongres, składający się z dwóch izb: Izby Reprezentantów (izba niższa) i Senatu (izba wyższa). Izba Reprezentantów ma kadencję 2-letnią, liczy 435 członków, jest wyłaniana w wyborach powszechnych i bezpośrednich; liczba reprezentantów poszczególnych stanów jest proporcjonalna do liczby ich mieszkańców (każdy stan musi mieć co najmniej 1 przedstawiciela). Senat ma kadencję 6-letnią, liczy 100 członków, wszystkie stany mają równą reprezentację ? po 2 senatorów (co 2 lata odnawia się 1/3 składu w wyborach częściowych); stołeczny Dystrykt Kolumbii również ma reprezentacje w Kongresie, ale mniejszą. Na czele władzy sądowniczej stoi Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych (nie mylić z Sądami Najwyższymi poszczególnych stanów i wspólnot).
Partie polityczne
W Stanach Zjednoczonych istnieje system wielopartyjny, ale faktycznie politykę kontrolują jedynie dwie partie: Demokraci (Partia Demokratyczna) i Republikanie (Partia Republikańska). Partia Demokratyczna jest uważana za partię centrum ze skrzydłami lewicowymi, część jej członków opowiada się za wprowadzeniem publicznej służby zdrowia, zwiększeniem wydatków na edukację, prawami dla homoseksualistów, prawem do przerywania ciąży, z kolei Partia Republikańska jest uważana za prawicową, opowiada się za łatwym dostępem do broni palnej, postuluje liberalizację i obniżkę podatków. Według Paula Johnsona 80% żydów amerykańskich głosuje na Partię Demokratyczną, cieszy się ona poparciem środowisk akademickich, z kolei Partia Republikańska cieszy się poparciem osób religijnych, największym poparciem cieszy sie w staniu Utah wśród mormonów. Amerykańska scena polityczna jest klasyfikowana inaczej niż w Europie, politycy zbliżeni do europejskiego centrum i lewicy są nazywani liberałami, a zbliżeni do prawicy konserwatystami. Ponadto w kraju istnieje kilkanaście partii politycznych, ale ich dostęp do życia publicznego jest znikomy. Zazwyczaj jedna partia kontroluje przez dekady konkretny powiat. W przypadku przejęcia władzy w legislaturze stanowej, wszystkie kluczowe stanowiska są obsadzane przez współpracowników jednej partii.
Lista partii politycznych w USA:
* Partia Niepodległości Alaski (Alaskan Independence Party)
* Connecticut na rzecz Liebermana (Connecticut for Lieberman)
* Partia Demokratyczna (Democratic Party)
* Partia Konstytucyjna (Constiution Party)
* Partia Libertariańska (Libertarian Party)
* Partia Republikańska (Republican Party)
* Partia Zielonych (Green Party)
Podział terytorialny
50 stanów + 1 okręg (Okręg stołeczny - dystrykt Kolumbii (District of Columbia)). Wszystkie stany USA (z wyjątkiem Alaski i Luizjany) dzielą się na hrabstwa - jest ich 3048. Uwaga: Niektóre jurysdykcje nazywają siebie "wspólnotami" (Commonwealth), a nie stanami (State).
Podstawy ustrojowe i podziału terytorialnego Stanów Zjednoczonych określa Konstytucja Stanów Zjednoczonych z roku 1787 (ratyfikowana w 1789), w latach 1795-1992 uzupełniona o 27 poprawek. Wskutek przemian politycznych, jakie dokonywały się na obszarze dzisiejszego USA od XVIII do XX wieku, poszczególne stany różnią się datą wstąpienia do unii.
W połowie XVIII wieku istniało tylko trzynaście kolonii amerykańskich, które utworzyły podwaliny dzisiejszego państwa związkowego. Były to: Connecticut, Delaware, Georgia, Karolina Południowa, Karolina Północna, Maryland, Massachusetts, New Hampshire, New Jersey, Nowy Jork, Pensylwania, Rhode Island i Wirginia. Liczyły one w sumie około półtora miliona mieszkańców.
Stany: Alabama, Alaska, Arizona, Arkansas, Connecticut, Dakota Południowa (South Dakota), Dakota Północna (North Dakota), Delaware, Floryda (Florida), Georgia, Hawaje (Hawaii), Idaho, Illinois, Indiana, Iowa, Kalifornia (California), Kansas, Karolina Południowa (South Carolina), Karolina Północna (North Carolina), Kentucky (wspólnota), Kolorado (Colorado), Luizjana (Louisiana), Maine, Maryland, Massachusetts (wspólnota), Michigan, Minnesota, Missisipi (Mississippi), Missouri, Montana, Nebraska, Nevada, New Hampshire, New Jersey, Nowy Jork (New York), Nowy Meksyk (New Mexico), Ohio, Oklahoma, Oregon, Pensylwania (Pennsylvania) (wspólnota), Rhode Island, Tennessee, Teksas (Texas), Utah, Vermont, Waszyngton (Washington), Wirginia (Virginia) (wspólnota), Wirginia Zachodnia (West Virginia), Wisconsin, Wyoming
Terytoria zależne: Samoa Amerykańskie (American Samoa), Baker (Baker Island), Guam, Howland (Howland Island), Jarvis (Jarvis Island), Johnston (Johnston Atoll), Kingman (Kingman Reef), Midway, Navassa (Navassa Island), Mariany Północne (Northern Mariana Islands), Palmyra (Palmyra Atoll), Portoryko (Puerto Rico), Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych (U.S. Virgin Islands), Wake (Wake Island)
Demografia (2007)
Liczba ludności 301 139 947
Przyrost naturalny 0,89%
Populacja stanów (mln.)
300 mln ludności (17.10.2006). Ponad połowę przyrostu ludności stanowią imigranci: latynosi, gł. z Meksyku, wschodniej Azji i Europy. Ponad 77% ludności mieszka w miastach, wśród których wyróżniają się wielkie aglomeracje miejskie (ludność w mln): Nowy Jork 21,1, Los Angeles - San Diego 16,4, Chicago 9,3, San Francisco-Oakland (Bay Area) 7,1, Waszyngton - Baltimore 7,0, Filadelfia 6,1, Boston 5,7, Detroit 5,3, Dallas - Fort Worth 4,4, Houston 4,2. W 61 obszarach metropolitalnych, liczących w kwietniu 2000 roku co najmniej milion mieszkańców, żyło 138,4 mln mieszkańców, czyli połowa ludności. Średnia gęstość zaludnienia 30,2 os./km?
* Grupy rasowe: ludność biała 71,7%, ludność czarna 12,9%, Azjaci 4,2%, Indianie i rdzenni mieszkańcy Alaski (Aleuci i Inuici) 1%, Hawajczycy i wyspiarze Pacyfiku 0,2%, inni 11% (2003).
* Religie: protestancka 52%, rzymskokatolicka 24%, mormoni 2%, żydowska 1%, muzułmanie 1%, inne 10%, żadna 10% (2002).
* Piśmienność: 99% populacji w wieku powyżej 15 lat jest piśmienna.
Literatura
Ważni pisarze amerykańscy to m.in. Henry James, Eugene O'Neill (Lit. Nagr. Nobla 1936), Herman Melville, John Steinbeck (Lit. Nagr. Nobla 1962), William Faulkner (Lit. Nagr. Nobla 1949), John Updike, Isaac Bashevis Singer (Lit. Nagr. Nobla 1978), Mark Twain, Jack London, Saul Bellow (Lit. Nagr. Nobla 1976), Joseph Heller, Ernest Hemingway (Lit. Nagr. Nobla 1954), Truman Capote, Toni Morrison (Lit. Nagr. Nobla 1993), jak również autorzy literatury sensacyjnej: Stephen King, Robert Ludlum.
Muzyka
W Stanach Zjednoczonych narodził się jazz, rock, country, blues, pop , hip-hop i techno
Film
Stany Zjednoczone są drugim po Indiach największym producentem filmów na świecie. Słynne jest szczególnie Hollywood.
Stany Zjednoczone a wolnomularstwo
Ojcowie-założyciele Stanów Zjednoczonych, np. Benjamin Franklin, a także wielu prezydentów, byli masonami. Stany Zjednoczone są także krajem, gdzie jest najwięcej masonów na świecie.
Język
Chociaż Stany Zjednoczone nie mają oficjalnego języka na poziomie federalnym, to język angielski jest de facto językiem narodowym. W 2003 roku około 215 milionów lub 82% populacji powyżej piątego roku życia mówiło w domu tylko po angielsku. Język angielski jest używany w kontaktach między Amerykanami a obcokrajowcami. Znajomość angielskiego jest wymagana od imigrantów pragnących naturalizacji. Jednak w użyciu jest jeszcze wiele innych języków. Język hiszpański jest drugim najczęściej używanym i najczęściej nauczanym językiem obcym. W Kalifornii dla 30% społeczeństwa język hiszpański jest językiem ojczystym. Dlatego niektórzy Amerykanie chcą chronić język angielski i żądają, aby stał się on językiem oficjalnym. Obecnie jest on oficjalnym językiem w dwudziestu pięciu stanach. Trzy stany wprowadziły dodatkowo inny język jako urzędowy obok angielskiego: język hawajski jest urzędowym na Hawajach, język francuski w Luizjanie, język hiszpański jest używany w Nowym Meksyku, gdzie chociaż nie ma on oficjalnego statusu, to jednak wydawane są w nim wszystkie dokumenty. W użyciu jest także wiele innych języków, jak język polski, język mandaryński, język kantoński, język portugalski. Często w tych językach dostępne są nawet naziemnie lub poprzez telewizję kablową stacje radiowe i telewizyjne. W wielu dzielnicach dużych miast na co dzień używa się właśnie tych języków: w sklepach, prywatnych szkołach; napisane w nich są również szyldy i napisy. Dlatego zdarza się, że osoba urodzona w takiej dzielnicy mówi bardzo słabo po angielsku.
Religia
Stany Zjednoczone nie mają oficjalnej religii państwowej. Według Census Bureau's Statistical Abstract of the United States 76% dorosłych Amerykanów określa się jako chrześcijanie. 52% dorosłych należy do różnych kościołów protestanckich. Do Kościoła katolickiego należy 24% społeczeństwa i jest to tym samym największa wspólnota religijna w Stanach Zjednoczonych, katolicy są przede wszystkim potomkami Włochów, Irlandczyków, Polaków i Niemców, współcześnie do gwałtownego wzrostu liczby katolików w założonym przez protestantów kraju przyczyniła imigracja z krajów Ameryki Południowej; drugą największą wspólnotą jest Południowa Konwencja Baptystów. Inne ważne religie to: judaizm (1,4%), islam (0,5%), buddyzm (0,5%), hinduizm (0,4%) i unitarianizm (0,3%). 14,2% nie należy do żadnej wspólnoty religijnej. W Stanach Zjednoczonych powstał także Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, którego członkowie nazywani są mormonami od uznawanej przez nich za świętą obok Biblii Księgi Mormona, wierzący, iż Chrystus po zmartwychwstaniu objawił się Indianom. Jest to jeden z najbogatszych kościołów na świecie, gdyż jego członkowie płacą 10% podatku na rzecz swojego kościoła, z którego finansuje on budowę i utrzymanie kościołów, broszury, książki rozdawane za darmo, szkoły i misje na całym świecie (jest m.in. współwłaścicielem sieci Hotel Marriott). W stanie Utah stanowią oni ponad 70% ludności, a w sąsiednich stanach nawet 30%, co powoduje istnienie specyficznej kultury: wydawane tam są mormońskie książki i powieści, produkowane są mormońskie filmy itd. Inną charakterystyczną wspólnotą są amisze, żyjący bez prądu, ubierający się tylko na czarno i jeżdżący tylko dorożkami. Charakterystyczni są także protestanccy fundamentaliści biblijni, którzy chcą traktować Biblię dosłownie.
Gospodarka
Stany Zjednoczone są największą gospodarką świata pod względem PKB, które wynosi około 13 bilionów dolarów, pod względem PKB per capita zajmują nominalnie ósmą pozycję, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej czwartą. Jednocześnie jednak w Stanach Zjednoczonych występuje wysoki wskaźnik Giniego[1], czyli poziom rozpiętości w dochodach, który wynosi 46,9 (w 2001 roku wynosił on 40, a w latach siedemdziesiątych w niektórych stanach nawet 37) i jest to wynik porównywalny do Chin i Turcji, lepszy niż w krajach Ameryki Południowej, Hongkongu i Afryce (ponad 50, czasem 60), ale gorszy niż w Polsce, Szwajcarii, Kanadzie (34-32), a znacznie gorszy niż w Niemczech, Francji i Skandynawii (23-28). Również między stanami występują bardzo duże różnice: PKB per capita w stanie Wirginia Zachodnia wynosiło 32 tys. dolarów, a w stanie New Hampshire 57 tys. dolarów. Średni dochód gospodarstwa domowego Azjatów wynosi 59 tys., gospodarstwa domowego przedstawicieli białej rasy 50 tys., latynoskiego gospodarstwa domowego 33 tys., a gospodarstwa domowego przedstawicieli czarnej rasy 30 tys. 17% gospodarstw domowych w 2005 roku uzyskiwało dochody powyżej 100 tys., a 20% mniej niż 19 tys., uznawanych za granicę ubóstwa. Import w 2006 roku wynosił 1 bilion 869 miliardów dolarów (1. miejsce na świecie przed mniej ludnymi Niemcami z importem 916 miliardów 400 milionów), a eksport wynosił 1 bilion 24 miliardy (2. miejsce za Niemcami z eksportem wynoszącym 1 bilion 133 miliardów dolarów). Podatki stanowią około 27% PKB i jest to poziom niższy o kilka punktów procentowych niż w Polsce (34,5%), a znacznie niższy niż w krajach Europy Zachodniej (Szwecja ? 52%, Francja 44%, Wielka Brytania 36%), wyższy jednak niż na przykład w Brazylii (19%). Podatki w Stanach Zjednoczonych dzielą się na federalne i stanowe, pośrednie i bezpośrednie. Federalna progresja podatkowa dla osób fizycznych składała się w 2006 roku ze stawek 10%, 15%, 25%, 28%, 33% i 35% dla osób z dochodami powyżej 336 tys. dolarów, poszczególne stany nakładają także własne podatki dochodowe progresywne lub liniowe, maksymalnie 10%. Najwyższa stawka podatkowa dla osób prawnych (firm) wynosi 39%. Ważnym podatkiem jest podatek obrotowy, który w zależności od stanu waha się od 4 do 8% i trafia częściowo do stanowej, a częściowo do miejskiej lub gminnej kasy; płaci się go przy zakupach, podobnie jak podatek VAT w Europie. Poszczególne stany i władze lokalne nakładają charakterystyczne tylko dla nich podatki na rzecz lokalnej społeczności. Wysokie są również podatki od nieruchomości, płacone w zależności od dzielnicy i metrów kwadratowych: stanowią one zwykle ok. 1/3 wpływów budżetowych dla stanu. W przeciwieństwie jednak do krajów europejskich w Stanach Zjednoczonych z podatków nie finansuje się przede wszystkim edukacji i służby zdrowia, czyli najważniejszych elementów sfery socjalnej, lecz armię (procentowo więcej niż inne kraje), administrację, infrastrukturę drogową, która należy do najdłuższych na świecie, zamówienia publiczne u dużych koncernów na komputeryzację administracji, samochody dla różnych służb itd., a także dopłaty do ich działalności oraz do rolnictwa, dzięki czemu amerykańscy farmerzy po zniesieniu ceł z Meksykiem doprowadzili do bankructwa wielu tamtejszych rolników i opanowali tamtejszy rynek rolny[2]. Za średnie szkoły państwowe płaci się w dużej mierze z własnej kieszeni, gdyż Partia Republikańska stale obniża wydatki na szkolnictwo. Amerykański model gospodarczy jest przez wielu ekonomistów, jak Leszek Balcerowicz, stawiany za wzór, ma on jednak wielu krytyków, jak noblista i były doradca ekonomiczny Billa Clintona Joseph Stiglitz[3], który popiera europejski model socjalny i uważa, że taka polityka w kraju mniej rozwiniętym doprowadziłaby do kryzysu; w Stanach Zjednoczonych po II wojnie światowej panował keynesizm i państwowy interwencjonizm, które nadal występują, ale w ograniczonej formie. Budżet Stanów Zjednoczonów i firmy prywatne wydają łącznie 3% PKB na badania naukowe, co jest jednym z najwyższych na świecie poziomów: pieniądze te otrzymuje na przykład NASA, której wiele projektów wykorzystano w cywilnym przemyśle, jak satelity telekomunikacyjne; państwowe instytuty naukowe stworzyły także Internet. Polityka Partii Republikańskiej opiera się na zmniejszaniu podatków dla najbogatszych oraz zmniejszaniu, ale nie likwidacji wydatków na sferę socjalną. Nowy Jork jest drugim po Londynie finansowym centrum świata, jeśli wziąć pod uwagę kwoty przepływających pieniędzy. Stany Zjednoczone posiadają rozwinięty przemysł zbrojeniowy, samochodowy (wielkie koncerny, m.in.: General Motors, Ford Motor Company, Chrysler, które od kilku lat przeżywają kryzys, wykazują straty i utraciły pozycje liderów światowego rynku motoryzacyjnego na rzecz firm japońskich), petrochemiczny (Exxon Mobil), elektroniczny (IBM), energetyczny (General Electric), lotniczy i kosmiczny (Lockheed, Douglas Aircraft Company, Boeing), maszynowy, metalurgiczny, włókienniczy, chemiczny, farmaceutyczny, kosmetyczny, spożywczy (mięsny, młynarski, mleczarski, owocowo-warzywny), drzewny, celulozowo-papierniczy.
Stany Zjednoczone są największym producentem żywności na świecie przed Francją i Holandią. Użytki rolne stanowią 46% powierzchni. Uprawia się: kukurydzę, soję, jęczmień, sorgo, bawełnę, tytoń, drzewa owocowe, warzywa. Hodowla bydła, trzody chlewnej, drobiu.
Szkolnictwo
Stany Zjednoczne były jednym z pierwszych państw, które wprowadziło szkolnictwo publiczne. System edukacji w Stanach Zjednoczonych jest mieszaniną szkolnictwa publicznego i prywatnego. Ponad 80% amerykańskich dzieci chodzi do szkół publicznych. Szkolnictwo publiczne jest podporządkowane władzom lokalnym lub stanowym, rzadko federalnym. Pewien wpływ na edukację posiada jednak federalny Departament Edukacji Stanów Zjednoczonych, ustanowiony przez demokratów. Przeważnie wymaga się od dzieci, aby uczęszczały do przedszkola, a edukację kończyły na 12. poziomie, co zwykle ma miejsce w 18. roku życiu, niektóre stany pozwalają kończyć edukację w 16. roku życia. Dzieci mogą kształcić się także w domu, w szkołach prywatnych i religijnych. Po szkole średniej większość absolwentów wstępuje do collegów, na uniwersytety lub do innych szkół wyższych. Są to uczelnie prywatne i państwowe. Ceny wahają się od około 1 tys. dolarów do 40 tys. dolarów za rok. W studiach PISA Amerykanie zajmują zwykle ostatnie miejsca.[6] Na stanowym, publicznym, finansowanym z podatków i czesnego Uniwersytecie Kalifornijskim pracuje najwięcej noblistów na świecie. Z kolei prywatny Uniwersytet Harvarda, który jednak otrzymuje dużo pieniędzy z budżetu stanowego i federalnego, jest według amerykańskich rankingów najlepszy na świecie. Należy jednak zauważyć, że w tych rankingach bierze się pod uwagę takie czynniki, jak ilość publikacji naukowych w anglojęzycznej prasie naukowej. Dlatego uniwersytety z nieanglojęzycznych krajów europejskich i Japonii wypadają w nich gorzej. W każdym stanie jest kilka uczelni publicznych.
Biblioteki
Stany Zjednoczone posiadają rozbudowany system bezpłatnych bibliotek publicznych. Biblioteki takie znajdują się w prawie wszystkich miastach, w większych miastach jest ich kilka. Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych, pełniąca funkcję biblioteki narodowej, posiada 130 mln woluminów, co czyni ją największą biblioteką na świecie, 7% jej zbiorów jest napisana w językach słowiańskich, posiada ona m.in. największy w USA zbiór książek po polsku.
Służba zdrowia
Amerykańska służba zdrowia jest zwłaszcza pod względem innowacyjności w światowej czołówce, w innych dziedzinach jednak, jak ogólny dostęp do służby zdrowia, znajduje się w nienajlepszej kondycji. W rankingu Światowej Organizacji Zdrowia Stany Zjednoczone znalazły się na 15. pozycji. Rocznie wydaje się tam 1,8 biliona dolarów na służbę zdrowia. Ponad 41 milionów Amerykanów nie jest jednak ubezpieczona. Do tego dochodzi ogromna liczba nielegalnych imigrantów, którzy również nie są ubezpieczeni. Do tego, większość ubezpieczonych musi dopłacać do usług. W 1993 roku prezydentowi Clintowi nie udało się wprowadzić ustawowej kasy chorych. Obecnie w przeciwieństwie do krajów europejskich amerykańska służba zdrowia jest mieszaniną sektora publicznego i prywatnego. W 2004 roku 36% kosztów leczenia pokrywały prywatne ubezpieczalnie, 15% pacjenci z własnych środków i 44% rząd federalny oraz rządy stanowe i lokalne.
Siły zbrojne
Siły zbrojne Stanów Zjednoczonych są najsilniejszą, najnowocześniejszą i najdroższą armią świata, przy czym Stany Zjednoczone wydają na armię 3% swojego PKB poprzez budżet, podczas gdy na przykład Niemcy 1,5%. Wojska rozlokowane są na całym świecie. Według obecnie obowiązującej doktryny Stany Zjednoczone muszą być w stanie prowadzić dwie wojny jednocześnie w różnych miejscach świata. Amerykańskie siły zbrojne składają się z piechoty (Army około 500 tys. żołnierzy), lotnictwa (Air Force około 370 tys. żołnierzy), marynarki (Navy, około 370 tys. żołnierzy) i piechoty morskiej (Marine Corps około 172 tys. żołnierzy). Straż przybrzeżna (Coast Guard około 39 tys. mężczyzn) jest jednostką o celach cywilnych i ma ograniczone uprawnienia.
Media
W Stanach Zjednoczonych nie ma mediów publicznych. Działa jednak wiele prywatnych kanałów telewizyjnych i radiowych, na przykład FOX, CNN, NBC, CBS, PBS, ABC, MTV.